اکوسیستم های بیوسفر (آبی و خشکی)

۱) اکوسیستمهای آبی : نوسانات درجه حرارت در آبها بمراتب کمتر از خشکی است یعنی هر وقت هوا گرم باشد بتدریج حرارت را می گیرد و هر وقت هوا سرد باشد حرارت را از دست می دهد.

مناطقی که کنار آبها هم باشند ، نوسانات حرارتی کمتری دارند مثلاً سرما به مرکبات شهرهای کنار دریای خزر همواره کمتر از شهرهای دور از آن صدمه می زند. شوری آب دریاها متوسط ۳۵ گرم در لیتر است ولی مقدار املاح آب شیرین یک گرم در لیتر است.

اکوسیستم آبی به دو گروه آب شور و شیرین تقسیم میشود:

الف : اکوسیستم های آب شور : 

زندگی دریایی عمدتاً در سه رده پلانکتونها ( زئوپلانکتونها و فیتوپلانکتونها ) ، نکتونها و کف زیها طبقه بندی می شود. بیشتر پلانکتون ها ذره بینی هستند و در منطقه روشن دریا ( تا عمق ۱۰۰ متر ) زندگی می کنند، اینها در مقابل جریان آب مقاومت ندارند و لذا شناور هستند.

نکتون ها شامل شناگران قوی مثل انواع ماهی ها هستند و کف زیها آنهایی هستند که در بستر دریا می خزند. تجزیه کننده های دریا عمدتاً از گروه باکتری ها هستند.

رابطه بین تولید کننده، مصرف کننده و عوامل غیر زنده محیط در یک اکوسیستم دریایی بر اساس یک هرم غذایی است.

با توجه به تقسیم بندی جغرافیایی اقیانوسها ، می توان آنها را به عنوان زیستگاه جانداران دریایی به پنج منطقه اصلی تقسیم کرد که سه منطقه آن افقی و دو منطقه آن قائم است :

۱: از کناره ساحل تا انتهای فلات قاره که به آن منطقه لیتورال گوییم.

۲: تمام کف دریا از شیب قاره ای و دشت مغاکی ، منطقه بنتونیک خوانده می شود.

۳: پهنه آبی که اقیانوس را پر می کند و به پلاژیک معروف است. خصوصیت اصلی اکوسیستم پلاژیک مواجهه آن با بهره برداری طبیعی و تلاطم است که هر دو عامل بلوغ را در سطح پائینی نگه می دارند.

۴: منطقه روشن که حداکثر تا عمق ۱۸۰ متر را شامل می شود که جانوران فتوسنتز کننده در این منطقه هستند.

۵: منطقه تاریک که فقط شامل جانوران ، باکتریها و قارچها است. در منطقه لیتورال مشکل عمده با توجه به قدرت موج و ناهمواری بستر ، چسبیده مانده به زمین است و چون جذر و مد جایی است که آب و خاک بهم می رسند ، این منطقه را باید در شمار زیستگاه های بسیار تغییر پذیر زمین محسوب داشت.

در منطقه نبتونیک ، آب دریا بطور یکسان سرد و همواره تاریک است. حیوانات اعماق عمدتاً کوچک اما دهانی گشاد و شکمی کیسه مانند دارند و بیشتر آنها صیاد هستند. منطقه پلاژیک ، پهنه گسترده و دور از خشکی دریای آزاد است.

ب : اکوسیستم های آب شیرین :

این اکوسیستم ها بصورت رود ، جویبار ، چشمه و … هستند که روی هم فقط یک درصد آب زمین را تشکیل می دهند. در حقیقت محیط آب شیرین رابط بین خشکی و آب شور است.

۲) اکوسیستم های خشکی : از آنجایی که توالی اکولوژیک در خشکی ها تا حد زیادی تحت تأثیر اقلیم است ، شگفت نیست که اکوسیستم های خشکی مشابه در سرتاسر جهان در ارتفاع نزدیک بهم و در عرض جغرافیایی یکسان قرار دارند.

که مجموعه این اکوسیستم های همانند را بیوم نامند.

الف : بیوم توندرا ( مناطق قطبی) : آب و هوای سرد زمین پوشیده از برف و یخ است.

ارتفاعات بلند مثل البرز ، هیمالیا و آلپ هم شرایط تشکیل توندرا وجود دارد. گیاهان توندرا بیشتر گلسنگها، خزه ها و درختان کوتاه هستند و جانوران این منطقه اکثراً دارای خواب زمستانی هستند مثل خرس قطبی ، جغد سفید و … .

ب : بیوم تایگا ( جنگل های سوزنی برگ ) : آب و هوای این منطقه سرد و فصل رویش سه ماه در سال می باشد. اقلیم این بیوم از توندرا گرمتر و مرطوبتر است و بیشترین بارندگی در تابستان صورت می گیرد و پوست جانوران این بیوم نیز منبع درآمد خوبی است.

ج : بیوم جنگلهای پهن برگ ( برگ ریز )( معتدله ) : آب و هوا در تمام مدت سال معتدل و ملایم است. میزان بارندگی بین ۱۰۰۰ –   ۷۵۰   مییلیمتر است که تقریباً در تمام سال یکنواخت می بارد. در شمال ایران این جنگل ها وجود دارند که درختان بلوط ، افرا ، راش ، توسکا ، شمشاد و … وجود دارند.

در غرب ایران درختان پهن برگ  و بوته های کوتاه وجود دارند مثل گردو ، انجیر ، انگور ، تمشک ، پسته ، گلابی ، زبان گنجشک و … . جانوران اینجا بسیار متنوعند مثل آهو ، خرس سیاه ، خرگوش ، سنجاب ، روباه و انواع جوندگان . پرندگانی مثل دارکوب ، قرقاول و انواع مارها .

د : بیوم جنگل های گرمسیری و نیمه گرمسیری ( جنگلهای بارانی ) : مثل جنگلهای آمازون و هند . از نظر آب و هوا مهمترین مشخصه این است که گرما در تمام طول سال زیاد و طول شب و روز مساوی است. میزان بارندگی سالانه در بعضی مناطق متجاوز از ۲۰۰ میلیمتر است.

در ایران کرانه های خلیج فارس و دریای عمان بیوم نیمه گرمسیری هستند. دما در تابستان به بالای ۴۵ درجه هم می رسد. تنوع درختان جنگل های بارانی برخلاف جنگل های مناطق معتدله بسیار زیاد است.

این درختان اغلب ۳۰ تا ۶۰ متر ارتفاع دارند. درختانی مثل موز ، خرما ، آناناس و نارگیل و در بیوم نیمه گرمسیری ایران بیشتر خرما ، کهور و کنار می رویند. جانورانی مثل مار ، سوسمار ، لاک پشت ، آهو و گرگ را می توان نام برد.

ه : بیوم علفزار ( Grass land ) : یا بیوم مراتع که یکی از خصوصیات گونه های گیاهی این بیوم گسترده تر بودن سیستم ریشه ای نسبت به اندام های هوایی آن است. بارندگی کمتر از مناطق جنگلی بوده ، میانگین ۷۵۰ – ۲۵۰ میلیمتر در سال است.

در بیوم علفزار ، پوشش گیاهی آنقدر فشرده و انبوه است که نمی گذارد بارانهای موسمی خاک را بشوید و خاک حاصلخیز است.

تجزیه سریع مواد آلی در خاک علفزارها ، این بیوم را بصورت یکی از غنی ترین مناطق کشاورزی جهان در آورده است. جو وحشی ، یولاف ، آگروپیرم و … از گیاهان این بیوم هستند. درختچه هایی مثل گلابی وحشی ، ارس ، بادام وحشی و پسته وحشی و جانورانی مثل گرگ ، پلنگ ، کبک و عقاب در این بیوم وجود دارند.

ی : بیوم بیابان : وقتی رطوبت و بارندگی کم شود ، مراتع به بیابان تبدیل می شود و این نتیجه یک توالی طبیعی است. میزان باران سالیانه این بیوم کمتر از ۲۵۰ میلیمتر است و آن هم بسرعت تبخیر می شود مثل کویر مرکزی ایران .

اختلاف درجه حرارت شب و روز بسیار زیاد است. روز گاهی تا ۸۰ درجه و شب تا مرز یخبندان. گیاهانی مثل گز ، تاغ ، اسکمبیل ، گونهای خاردار ، کاکتوس ، قیچ ، درمنه ، آرتیپلکس و … می رویند. خاکهای بیابانی غالباً دارای مقدار زیادی مواد معدنی و نمک هستند.

source:shabnamak.mihanblog