شرکت پارس عمران شهسوار مجری سیستم های ابیاری تحت فشار در رفسنجان
«طلای چرب»! آیا شما تاکنون چنین اصطلاح یا نامی را شنیده اید؟ جای جای ایران بزرگ رویشگاه گل ها، گیاهان و گونه های باارزشی است که با داشتن اهمیت و جایگاه خاص در کاربری های دارویی، صنعتی و غذایی، بسیاری از آن ها برای عموم مردم ناشناخته است.
گز روغن «گاز رخ» نمونه ای از جمله گیاهان منحصر به فرد اما فراموش شده در زیست بوم جنوب شرق ایران محسوب می شود.
گز روغن (گاز رخ) با نام علمی Maringa Peregarina از خانواده Maringaceae گیاهی درختچه ای و منحصر به فرد است که محدوده پراکنش یک میلیون هکتاری آن کوه های بشاگرد هرمزگان و شهرستان نیک‌شهر در سیستان و بلوچستان است.
حداکثر تراکم طبیعی آن را در این محدوده یک میلیون هکتاری ۱۱ اصله در هکتار ذکر کرده اند که موارد استفاده فراوانی دارد از جمله: از روغن آن در صنعت ساعت سازی و تهیه مواد آرایشی معطر استفاده می شود. همچنین روغن آن در درمان بیماری های جذام و روماتیسم موثراست.
از صمغ آن در درمان اسهال و مخلوط با روغن کنجد برای کاهش درد گوش استفاده می شود. پوست آن در درمان بیماری جرب و خارش های پوستی استفاده می شود و جوشانده آن برای اسپاسم عضلانی مفید است. گل آن در معالجه بیماری های عضلانی و تومور مفید است و ضد نفخ و دافع انگل خوانده می شود. کوبیده برگ آن به عنوان مدر در درمان سوزاک به کار می رود.
ریشه آن دافع کرم، خلط آور، تصفیه کننده خون، اشتهاآور و برای ناراحتی های قلبی مفید است. میوه آن( پس از بودادن) به صورت آجیل مصرف می شود.
«طلای چرب»
استان سیستان و بلوچستان با سطحی حدود ۱۸.۷ میلیون هکتار پهناورترین استان کشور با تنوع ۱۳۰۰ گونه گیاهی و ۱۷۰ گونه دارویی و صنعتی ۱.۲ میلیون هکتار جنگل دارد.
این استان به دلیل شرایط اقلیمی و موقعیت جغرافیایی خاص دارای گیاهان و گونه های منحصر به فردی از جمله «گز روغن» می باشد که در زمینه صنعتی مورد بی مهری قرار گرفته است.
«گز روغن» درختچه ای کاملاً اقتصادی است که در سیستان و بلوچستان و هرمزگان می روید و در مناطق کوهستانی و حتی صخره سنگی رشد می کند و به آب کم نیاز دارد و با توجه به میانگین بارندگی سالانه حدود ۱۰۰ میلی متر باران در سیستان وبلوچستان گونه مقاوم این نوع آب و هوا می باشد.
روغن صنعتی با ارزشی از بذر این درخت به دست می آید که حدود هزارو ۵۰۰ دلار برای هر لیتر ارزش گذاری می شود. از هر کیلو بذر آن ۲۱۲ گرم روغن قابل استحصال می باشد. وزن هر دانه حدود نیم گرم و هر درخت که حدود ۶ تا۷ متر رشد می کند قادر به تولید ۶۰ گرم روغن است. اگر بتوانیم ۲۰۰ درختچه در هر هکتار کاشت کنیم می توانیم حدود ۱۲ کیلوگرم روغن از محصول در هر هکتار استحصال کنیم.
رئیس اداره جنگل اداره کل منابع طبیعی استان سیستان و بلوچستان سطح زیر کشت این گونه ارزشمند را که گاهی تا حدود ۲۵ تا ۳۰ متر ریشه می کند و در سال ۷۲ این طرح توسط مرحوم دکتر «جوانشیر» از دانشگاه تهران در منطقه نیک شهر شروع شد، حدود ۶۰۰ هکتار اعلام می کند و می افزاید: از سال ۸۹ در قالب طرح صیانت و به صورت برنامه ریزی شده نسبت به توسعه کشت گز روغن اقدام شده و هم اکنون ۲ هزارو ۱۰۰ هکتار سطح زیر کشت این درختچه است «میرشکار» افزود: با توجه به رویشگاه گز روغن در این استان، امکان توسعه کشت آن در سطح بیش از یک میلیون هکتار وجود دارد که نیاز است دستگاه های متولی صنعت برای بهره برداری از این گونه با ارزش اقدام کنند.
به گفته وی شهروندان و ساکنان روستای منطقه هم باید نسبت به افزایش سطح زیر کشت آن اقدام کنند چرا که ضمن ایجاد اشتغال می توان سطح درآمد عمومی را هم ارتقا داد.
درختچه گز روغن، علاوه بر ارزش های اقتصادی، گیاهی و صنعتی از مزیت زیست محیطی نیز برخوردار است؛ به طوری که توسعه کشت آن، به حفظ منابع طبیعی کمک می کند و مانع از تخریب بیش از اندازه عرصه های طبیعی توسط دام ها می شود. این گیاه با ارزش امروزه در مناطقی از استان بلوچستان غربی، نیک شهر و بشاگرد در استان هرمزگان تولید می شود.
رئیس اداره جنگل اداره کل منابع طبیعی سیستان و بلوچستان در این زمینه می گوید: از ۳ گونه این گیاه که در دنیا شناخته شده است، یک گونه آن در استان سیستان وبلوچستان شناسایی شده است. «میرشکار» می افزاید: این درخت از نظر ویژگی های گیاه شناسی و اکولوژیکی، درخت بی نظیری است و گاه در شرایط بسیار سختی رشد می کند که می توان آن را یک معجزه در عالم گیاهی دانست.
وی خاطرنشان می کند: گل های این درختچه از نیمه دوم بهمن تا اواسط اردیبهشت ماه می روید و میوه های آن به شکل لوبیاست که اغلب ۸ تا ۱۵ دانه را در کنار هم در بر دارد. وی می گوید: این درختچه از ۲ جنبه حایز اهمیت است: اول این که چنین قابلیتی دارد که در مناطق کوهستانی و حتی صخره سنگی رشد کند و دوم این که روغن صنعتی با ارزش اقتصادی زیاد از آن تولید می شود که در صنعت هواپیماسازی و ساعت سازی کاربرد دارد.
روغن صنعتی یا طلای چرب
یکی از مهم ترین خواص درختچه «گز روغن» استحصال روغن از آن است. کارشناسان می گویند: ۲۱ درصد از هر دانه این درختچه راروغن تشکیل می دهد و در صورت توسعه کشت و تولید انبوه می توان نیاز کشور به روغن های صنعتی را از محل این درختچه ها تامین کرد.
یک کارشناس ارشد منابع طبیعی در این باره می گوید: روغنی که امروزه ساعت سازان کشور با نام تجاری«نووستار» استفاده می کنند از سوئیس وارد می شود آن هم با قیمت حدود ۲ میلیون تومان برای هر لیتر و معلوم هم نیست که آیا این روغن منشاء گیاهی دارد یا خیر!«دلخوش» می افزاید: این گونه گیاهی علاوه بر اقتصادی بودن می تواند ناجی طبیعت خشک استان سیستان و بلوچستان باشد و نیاز است
دستگاه های متولی با تکثیر این گونه گیاهی و افزایش سطح زیر کشت از یک سو و از سوی دیگر مسئولان صنعتی با احداث کارگاه ها و واحدهای روغن کشی و استحصال روغن به عنوان مرکز آزمایشی در منطقه اقدام کنند تا سرمایه گذاران و بخش خصوصی برای حضور در این زمینه ترغیب شوند.
رئیس شورای دهستان هیچان از توابع شهرستان نیک شهر هم در این باره می گوید: این گونه گیاهی از قدیم در بین مردم منطقه اهمیت خاص و کاربرد درمانی داشته است.
«انور رئیسی» می افزاید: از روغن این گیاه علاوه بر مصرف خوراکی برای درمان بیماری هایی از قبیل دردهای روماتیسمی، جذام، زخم معده و حتی به عنوان پادزهر استفاده می شده است وی می افزاید: دانه های این درخت که در یک نیام و مثل لوبیاست روغن تلخی دارد و بر اثر جوشاندن تلخی آن از بین می رود و روغن خوراکی به دست می آید که بسیار مرغوب و مورد توجه ساکنان بومی منطقه است.
امکان افزایش کشت در منطقه
یکی از کارشناسان منابع طبیعی استان می گوید: تمام اطلاعات داده شده در مورد این گونه گیاهی در شرایط عادی و با آبیاری دیم و باران است. «میرشکار» می افزاید: در صورت داشت خوب و آبیاری و کاشت بر اساس اصول کشاورزی میزان برداشت در میزان و کیفیت تا حدود ۲ برابر قابل افزایش می باشد.
وی یادآور شد: افزایش سطح زیر کشت این گونه با توجه به رشد در حاشیه جنوبی کوه ها و بارش در این مسیرها می تواند از فرسایش خاک جلوگیری کند و باعث رشد سایر گونه ها دراین قسمت ها باشد.
قسمت های دیگر این گیاه از جمله پوست، برگ، گل، ریشه و بذر آن دارای کاربردهای متعدد در حوزه صنعتی، درمانی، خوراکی و بهداشتی است. بذر این گیاه پس از جمع آوری توسط افراد محلی پوست گیری می شود و پس از جوشاندن و چند مرحله آب گیری مزه تلخ آن از بین می رود و پس از «تفت» دادن به عنوان آجیل خشک قابل استفاده می شود.
از تفت دادن آن همراه گندم و مخلوط کردن با خرما محصول خوش خوراک و مقوی تهیه می شود که مورد توجه عرب نشینان حاشیه خلیج فارس است و در واقع می توان آن را منبع درآمد ساکنان منطقه و اشتغال زایی برای آنانی دانست که همیشه از نبود صنعت و اشتغال در منطقه در رنج و مشقت هستند.
حال با توجه به اهمیت این موضوع و وجود سطح زیر کشت مناسب برای این ماده ارزشمند که از آن به عنوان «طلای چرب» یاد می کنند نیاز است دستگاه های مربوطه مثل جهاد کشاورزی و صنعت و معدن با احداث واحدهای کوچک روغن کشی و استحصال در منطقه اقدام کنند تا زمینه حضور بخش خصوصی در این منطقه برای این گونه با ارزش فراهم شود و علاوه بر اشتغال زایی درآمد خوبی عاید کشور کند.
بلاتکلیفی یک طرح
به دلیل وجود قابلیت های بسیار بالا در استان سیستان و بلوچستان و لزوم حفظ این گونه گیاهی با ارزش ۱۹ سال قبل طرحی در حوالی «نیک شهر» به اجرا درآمد ولی با درگذشت مجری این طرح مرحوم دکتر جوانشیر و نبود حمایت های لازم طرح توسعه درختچه های گز روغن بلاتکلیف ماند و به فراموشی سپرده شد.
«ملازهی» از کارشناسان منابع طبیعی استان درباره این طرح به ما می گوید: در سال ۱۳۷۲ طرح مطالعاتی توسعه و تولید درختچه گز روغن توسط زنده یاد دکتر جوانشیر در مناطق کوچینک و نسفوران شهرستان نیک شهر انجام شد و چگونگی تکثیر و دامنه های رشد آن مورد مطالعه قرار گرفت. در این زمینه ساختمانی هم به عنوان مرکز تحقیقاتی و مطالعاتی در منطقه احداث شد ولی کار ناتمام رها شد و ساختمان هم بدون استفاده ماند.
به گفته وی نتیجه حاصل از این طرح مطالعاتی تکثیر به روش قلمه زدن و رشد در دامنه جنوبی کوه ها و صخره های این منطقه بود که این طرح امروزه تقریباً به حالت تعطیل درآمده است.
وی تهیه طرح ذخیره گاه گز روغن در منطقه فنوج به مساحت ۴۵۰ هکتار و احداث هلالی ها در محدوده طرح به مساحت ۵۰ هکتار را از اقدامات انجام شده در این زمینه اعلام می کند و می افزاید: علاوه بر تولید سالانه یک هزارو ۵۰۰ اصله نهال و توزیع آن بین مردم منطقه اداره منابع طبیعی شهرستان نیک شهر در سال های گذشته احداث بند خشکه چین توام با بذرکاری با گز روغن را در محدوده طرح به مساحت ۴۰۰ هکتار اجرا کرده است.
کارشناسان باتوجه به کاربردهای اقتصادی و دارویی این درختچه بر تکثیر و توسعه رویشگاه آن در نقاط مستعد استان های جنوبی و شرقی کشور تاکید دارند. به گفته آنان روش تکثیر این گونه گیاهی با بذر است و بذرهای کشت شده به راحتی در خاک سبک سبز می شود و ریشه غده ای با جذب رطوبت حیات آن را تضمین می کند.
در شرایط خشکسالی برگ ها به حداقل می رسد یا از بین می رود اما پس از بارندگی دوباره برگ داده و گیاه حفظ می شود. در سال های اخیر با ابتکار منابع طبیعی حدود ۱۴۰ هکتار در شهرستان نیک شهر و ۲۰۰۰ هکتار در شهرستان سرباز با استفاده از پروژه هلالی های آبگیر به زیر کشت این گونه رفته است.
بذرهایی از این گونه گیاهی در استان فارس کشت شده که موفقیت خوبی داشته است. بنابراین به نظر می رسد برنامه ریزی برای تکثیر و ترویج این گونه و پیش بینی صنایع جانبی برای فرآوری و بازاریابی مناسب بتواند نویدبخش تحول اقتصادی برای روستاییان باشد.
به هر حال تلاش های انجام شده برای توسعه و تولید این درختچه با ارزش اندک بوده و نباید از نظر دور بماند اما به این اقدامات مختصر نباید اکتفا کرد.
با توجه به آثار مفید و موارد مصرف گوناگون این گونه گیاهی و اشتغال زایی فراوان آن باید بابرنامه ریزی و راهبرد بهتری و بیش از گذشته به توسعه چنین گیاه باارزشی در مناطق محروم جنوب و شرق کشور اقدام کرد.
چکیده گزارش
ایران خاستگاه و رویشگاه گیاهان با ارزش و منحصر به فردی است که با توسعه و بهره برداری بهینه از آن ها علاوه بر اشتغال زایی، وابستگی به خارج نیز کاهش می یابد. از جمله این گیاهان درختچه گز روغن است که «طلای چرب» تولید می کند. گیاهی کاملاً اقتصادی که استان های جنوب شرق کشور رویشگاه آن است و توجه به توسعه کشت و بهره برداری مناسب از درختچه های گز روغن می تواند اقتصادی باشد.
اگرچه سطح زیر کشت این درختچه در استان های هرمزگان و سیستان و بلوچستان محدود است ولی کاربردها و ارزش های غذایی، دارویی و اقتصادی این گیاه می طلبد متولیان بیش از پیش به فکر توسعه کشت و احیای این درختچه منحصر به فرد در این استان های محروم باشند. کارشناسان با اشاره به وجود ظرفیت های لازم اعلام کرده اند امکان توسعه کشت این گونه در سطح یک میلیون هکتار وجود دارد.
خراسان – مورخ یکشنبه ۱۳۹۱/۰۷/۰۹ شماره انتشار ۱۸۲۳۰
نویسنده: حاتمی – رهدار info@khorasannews.com
پارس عمران شهسوار تامین کننده بذر مورینگا پرگرینا(گاز رخ-گز روغن)۰۹۱۳۱۹۳۹۴۵۵
بازدید کننده گرامی شما میتوانید در قسمت محصولات سایت بذر را خریداری نمایید