واکنش گیاهان به تنش شوری

شوری عبارت از حضور بیش از اندازه ی نمک های قابل حل و عناصر معدنی در محلول آب و خاک است که منجر به تجمع نمک در ناحیه ی ریشه شده و گیاه در جذب آب کافی از محلول خاک با اشکال روبه رو می شود.خاک شور به خاک هایی اطلاق می شود که بیش از ۰.۱ درصد نمک داشته باشند.حد بحرانی نمک برای گیاهان ۰.۵ درصد وزن خاک خشک می باشد

تنش های محیطی از عوامل اصلی کاهش دهنده ی رشد و نمو و عملکرد گیاهان زراعی به شمار آمده و همواره امنیت غذایی انسان ها را تهدید می کنند. همچنین با برهم زدن شرایط مطلوب،سبب بروز اختلالات متابولیسمی در سلولهای گیاهی می گردند. در اکثر مناطق ایران با توجه به غالبیت کشاورزی فاریاب،منابع آب و خاک مستعد شور شدن هستند و میزان  خسارت وارده در اثر این خطر طبیعی روبه افزایش است.میانگین کاهش عملکرد بر اثر شوری ممکن است به بیش از ۵۰ درصد برسد.لذا بایستی به دنبال روش های مدیریتی صحیح  جهت تداوم پایداری  وکاهش دادن شوری در جهت رسیدن عملکرد معقول باشیم.

در مناطق خشک و نیمه خشک به علت کافی بودن بارندگی سالانه جهت آبشویی،نمک های جمع شده در منطقه ی ریشه گیاهان زراعی باعث بروز شوری می شود. در مناطقی که عمق سطح ایستابی آب کم است و توام با آن تبخیر زیاد صورت می گیرد حرکت نمک  به سطح خاک باعث تجمع نمک در سطح زمین های آبیاری نشده می گردد (۲).

تنش شوری بعد از تنش خشکی یکی از تنش های اصلی است که کشاورزی دنیا با آن مشکل دارد و فقط خاص کشور ما نیست و طبق آخرین آمار ۲۵% اراضی کشور دنیا با مشکل شوری روبه رو هستند و بیش از حدود ۱۰۰ سال است که موضوع بسیاری از تحقیقات بوده است. از آنجا که تحمل به شوری در گیاهان یک فرایند پیچیده است  که در آن تغییرات مورفولوژیکی،فرآیندهای فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی در گیر هستند،رشد در محیط های شور نیز نتیجه فرایندهای سازگاری مانند انتقال یون و جایگزینی آنها،سنتز محلول های اسمزی و تجمع آنها در جهت تنظیم اسمزی و تغییر وتبدیل پروتئین ها برای حفظ و باز سازی سلول ها است (۳).

اثرات شوری بر رشد گیاهان

عمده مشکل شوری برای گیاهان عالی به دلیل مقادبر بیش از حد Nacl می باشد که به طور گسترده در مناطق ساحلی،خاک های مناطق خشک و زمین های فاریاب پخش شده است. جدا کردن نقش های سدیم و کلر در تنش شوری در گیاهان کمتر مورد بررسی قرار گرفته و بیشتر تحقیقات روی تاثیرات سدیم می باشد (۱).

۱.فشار اسمزی محلول خارجی می تواند از فشار اسمزی گیاه منفی تر شود و نیاز به تنظیم اسمزی توسط سلول هل جهت جلوگیری از آب کشیدگی می باشد.

۲.جذب و انتقال یون های غذایی مانند پتاس و کلسیم در شرایط سدیم زیاد مختل می شود.

۳.سدیم و کلر در سطوح بالا می توانند اثرات سمیت مستقیم روی غشاها و سیستم های آنزیمی بگذارند.

  اثرات فیزولوژیک شوری:

۱.کاهش فشار تورگر در سلول ها

۲.ممانعت از اعمال فعالیت های حیاتی غشا

۳.تأثیر بر فعالیت آنزیم ها

۴.ممانعت از اجرای سریع فتوسنتز

۵.القای کمبود یون در اثر انتقال ناکافی یون ها یا مکانیسم انتخابی

شوری را می توان با تغییر عملیات  مدیریت زراعی کنترل کرد. در آبیاری بهترین سیستم،آبیاری قطره ای برای بهینه کردن استفاده از آب است. در دیم زار ها عملیاتی مانند تناوب گیاهان یکساله با گونه های چند ساله دارای ریشه عمیق ممکن است تعادل  بین بارندگی و استفاده از آب را بر قرار کند،بنابراین از بالا آمدن سفره آب زیر زمینی و حرکت نمک ها به سطح جلوگیری می کند .

 گونه هایی که نمی توانند ۹۸% از نمک را بیرون از جریان تعرق نگه دارند باید راه های دیگری جهت مدیریت نمک رسیده به برگ ها توسط جریان تعرق و نمک تجمع یافته در طول زمان داشته باشند.در برگ های مورد نظر تجمع نمک خیلی زود به حد غلظت مرگ سلول ها می رسد مگر اینکه آنها بتوانند نمک را در واکوئل جایگزاری کنند،بدین طریق سیتوپلاسم از سمیت یون حفظ می شود.هالوفیت ها که به این جایگزاری دست یافته اند،می توانند در بافت های برگی خود غلظت بالاتر ازmM ۵۰۰  را نگه دارند. برگ های جو نیز می توانند مانند بعضی از این گونه ها غلظت نزدیک به mM500 را بدون صدمه دیدن تحمل کنند. این گونه ها باید نمک را در وا کوئل ها رسوب دهند (۵).

نتیجه گیری و پیشنهادات

با توجه به اینکه کشورما مستعد شوری است و میزان  خسارت شوری هر ساله روبه افزایش است بنابراین باید به دنبال اتخاذ روش های مدیریتی صحیح و برنامه ریزی مناسب باشیم. به شرط آنکه تاخیری در مورد تصمیم گیریها  ی مربوط به برنامه ریزی استراتژیک شوری نداشته باشیم چون موجب افزایش هزینه ها برای کاهش شوری می گردد و هدف ما بر این اصل مهم استوار باشد که  از گیاهان مقاوم به شوری در الگوی کشت استفاده کنیم و بتوانیم  ارقام زراعی را اصلاح کنیم که  مانند ارقام هالوفیت ها مقاوم به شوری باشند و همچنین روش سیستم آبیاری غرقابی را برای آبیاری کردن انتخاب کنیم تا در هربار آبیاری بیش از نیاز آبی گیاه،عمل آبشویی نمک هم صورت گیرد و همچنین عمل آیش گذاری با هدف اینکه در فاصله ی آیش گذاری اقدامات اصلاحی نظیر آبشویی،افزایش ماسه و کنترل علف های هرز هم صورت می گیرد و همچنین استفاده از دانش بومی در کشاورزان تقویت کنیم و در نهایت این است که انقلاب عظیمی در کشاورزی ایجاد خواهد شد.

منابع

۱. کافی، م. ۱۳۸۷. کشاورزی شور زیست و ضرورت اجرای آن در کشور، دهمین کنگره ی علوم زراعت و اصلاح نباتات ایران.ص ۱۶۱-۱۳۷.

۲. مجللی، ح. ۱۳۷۳.خاک های شور و سدیمی (اصول-دینامیک-مدل سازی).مرکز نشر دانشگاهی.

۳.shabnamak.mihanblog

دیدگاهتان را ثبت کنید

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شدعلامتدارها لازمند *

*

bigtheme