ماسه

ماسه بادی

ماسه بادی

تفکر در خصوص ماسه

ماسه ماده ای معمولی است که در سواحل دریاها، صحراها، سواحل رودخانه ها و دیگر چشم اندازه های سرتاسر جهان یافت می گردد. با اینکه در باور اغلب افراد، ماسه، ماده ای سفید یا قهوه ای مایل به زرد (tan)، ریز دانه، دانه دانه (گرانولار) می باشد اما برخلاف تصور، ماسه بسیار متفاوت حتی فراتر از سواحل ماسه ای صورتی برمودا یا ماسه های سیاه هاوایی می باشد. اینها تنها اندکی از بیشمار انواع ماسه می باشند.

ماسه چیست؟

به جای بکارگیری واژه “ماسه” (sand) در مورد یک “ماده” عملاً از این واژه برای “اندازه ذرات”  مورد استفاده قرار می گیرد. ماسه یک ماده سست (loose)، دانه دانه با ذراتی با قطری بین ۱.۱۶ تا ۲ میلیمتر استفاده می گردد. این ماده می تواند از مواد معدنی ای مانند کوارتز، ارتوکلاز یا ژیپس و یا از مواد ارگانیکی مانند صدف های نرم تنان، قطعات مرجانی یا پوسته های شعاعیان، یا قطعات شکسته شده سنگی مانند بازالت، پومیس یا چرت تشکیل شده باشد. جاهایی که در آنها ماسه در مقادیری عظیم تجمع می یابند ماسه می تواند به شکل یک سنگ رسوبی که تحت عنوان ماسه سنگ شناخته می شود، دچار سنگ شدگی شود.

ماسه الیوینی- ساحل پاپاکولایوه، هاوایی

ماسه الیوینی سبز از ساحل پاپاکولایوه هاوایی (Papakolea:Pa-pa-ko-lay-uh ). دانه های سفید، قطعات شکسته شده مرجانی و دانه های خاکستری مشکی، قطعات بازالت می باشند. اگر شما تصور می نمائید که دانه ها ظاهری “گوهرسان”  دارند، الیوین نام یک کانیایی گوهری است که تحت عنوان “پریدوتیت یا زبرجد سبز” شناخته می شود. اندازه این تصویر ۱۰ در ۱۰ سانتیمتر می باشد. (تصویر از Siim Sepp )

شرح تصویری “اندازه ماسه”

این عکس گستره اندازه ماسه را نشان می دهد. دانه های ماسه ای قهوه ای مایل به زرد (tan) کوچک در این عکس از ماسه ای ریزدانه در قَفصه تونس (Qafsah, Tunesia) بدست آمده اند. قطر آنها در حدود ۱.۱۶ میلیمتر (پائینترین حد یک دانه برای نامیده شدن به عنوان ماسه) می باشد. دانه قهوه ای بزرگ از نزدیکی شهر وورتینگ انگلستان (Worthing, England) بدست آمده است. این دانه قهوه ای رنگ، دانه ای از ماسه ای درشت دانه با قطری در  حدود ۲ میلیمتر( بالاترین حد برای یک دانه تا اینکه ماسه نامیده شود) می باشد. اگرچه ذرات ماسه همگی از نظر اندازه ریزند اما یک گستره اندازه ای نسبی بسیار بزرگی بین کوچکترین و بزرگترین وجود دارد (تصویر از Renee1137 )

ماسه مرجانی صورتی- برمودا

برخی از سواحل برمودا رنگ صورتی روشنی دارند که بوسیله قطعات مرجانی صورتی موجود در این ماسه ایجاد گردیده است. این ماسه همچنین حاوی قطعاتی از نرم تنان (mollusks)، روزن داران (forams) و دیگر ارگانیسم ها می باشد. ماسه صورتی برمودا نمونه ای خوب از یک ماسه ارگانیکی می باشد. این عکس تصویری به ابعاد ۲۰ در ۲۰ سانتیمتر را ارائه می نماید. (تصویر از Siim Sepp )

اغلب ماسه ها زمانی شکل می گیرند که مواد سنگی بوسیله هوازدگی تجزیه شده و بوسیله رودخانه ای به جایگاه ته نشینی خود حمل گردند. معدودی دیگر هنگامی شکل می گیرند که صدف یا مواد اسکلتی (skeletal materials) ارگانیسم ها تجزیه و انتقال می یابند. انواع بسیار نادری نیز به صورت شیمیایی از مواد حل شده یا معلق گشته در آب دریا ایجاد می گردند.

انواع نامعمول ماسه 

در ادامه تصاویری از معدود انواعی از ماسه ها که می توانند در سرتاسر جهان یافت گردند را خواهید دید. اغلب این نمونه ها معمولی نمی باشند. آنها انواعی غیرعادی از ماسه اند که ممکن است تنها در مکان های اندکی در سرتاسر جهان وجود داشته باشند. این ماسه های غیرمعمول، محصول انواع موادی که از آن مشتق می گردند، روش هایی که برای جابجایی آنها استفاده می گردد،  محیط شیمیایی محل ته نشینی آنها و بیشمار عوامل دیگر می باشند. پس از بررسی این عکس ها احتمالاً به این نتیجه خواهید رسید که ماسه می تواند ماده ای بسیارمتفاوت و بسیار جالب توجه باشد.

از عکاسان زیادی که عکس هایشان را با ما و از طریق مجوز مشارکت خلاقانه (Creative Commons License) به اشتراک نهادند، سپاسگزاریم . لطفاً به توضیحات درج شده در زیرنویس هر عکس توجه نمائید. یک فرد برای جمع آوری چنین عکس هایی باید به دور دنیا مسافرت نماید.

ماسه آتشفشانی- جزیره سادورینی یونان

قطعات سنگ های آتشفشانی، اجزای اصلی تشکیل دهنده ماسه ای بدست آمده از ساحل پِریسا در جزیره سادورینی یونان (Santorini/ sadoˈrini/) می باشد. در کنار این قطعات آتشفشانی، برخی دانه های کوارتز و قطعات شکسته شده صدف ها نیز وجود دارند. (عکس ازStan Zurek )

گارنت و مگنتیت- جزیره آتش نیویورک

این ماسه از ساحل ملی جزیره آتش ایالت نیویورک بدست آمده است. کوارتز سفید فراونترین جزء ماسه های جزیره آتش می باشد، گارنت فراوان، اغلب مگنتیت و فلدسپار، همراه با مقادیری اندک از تورمالین، قطعات شکسته شده صدف و دیگر دانه های معدنی نیز در این ماسه یافت می گردند. (تصویر ازNational Park Service )

ماسه گارنِتی- کِیپ نوم آلاسکا

یک ماسه کانی سنگین محتوی مقادیر زیادی گارنت از آلما گالچ، کیپ نوم ایالت آلاسکا (Alma Gulch, Cape Nome, Alaska). (تصویر از Siim Sepp )

ماسه آتشفشانی- دریاچه کریسمس ایالت اورِگِن

ماسه ای از یک تپه شنی (dune) در نزدیکی دریاچه کریسمس ایالت اورگن که احتمالاً حاوی ذراتی از پرتابه (ejecta) ایجاد شده بواسطه فوران کوه مازاما (Mazama) می باشد. این فوران در حدود ۷۷۰۰ سال پیش مخروط آتشفشانی ای که امروزه تحت عنوان دریاچه “دهانه برخوردی” (Crater Lake) شناخته می شود را شکل داد. این ماسه حاوی دانه هایی از پومیس (سفید) و بازالت (خاکستری تا سیاه) می باشد. عکس فوق بوسیله ناسا هنگامی گرفته شد که در حال آزمایش تصویربردار ذره بین دستی مریخ (the Mars Hand Lens Imager)بودند. این تصویر بردار جهت تجهیز مریخ نورد کنجکاوی (the Mars Curiosity rover) بکارگرفته شد. عکس فوق منطقه ای به بزرگی ۱۴ میلیمتر را نشان می دهد.

ماسه آتشفشانی سیاه- ساحل پونالوئو هاوایی

ماسه بازالت سیاه از ساحل پونالوئو (Punaluu) هاوایی با برخی آوارهای صدفی. تصویر از (Ryan Lackey)

ماسه شکسته- ویسکانسین

ماسه شکسته (Frac sand) ، محصولی تجاری ساخته شده جهت بکارگیری در صنایع نفت و گاز می باشد. این ماسه معمولاً از ماسه سنگ هوازده شده که محتوی مقادیر زیادی کوارتز و دانه های گرد شده و کارآمد می باشد، ساخته می شود. اغلب ماسه های شکسته شده در شمال مرکزی ایالات متحده یعنی جایی که نیروهای تکتونیکی به دانه های ماسه آسیبی نرسانده اند، تولید می گردند. ماسه شکسته شده ماده ای بسیار با دوام  و مقاوم در برابر نیروهای بسیار قوی متراکم ساز (compressive) می باشد. هنگامیکه چاه های نفت و گاز در سازندهایی بسیار متراکم حفاری می گردند، در منطقه تولید بوسیله پمپاژ نمودن یک مایع با ویسکوزیته بالا به درون چاه، شکستگی ایجاد می شود. این مایع با فشاری بیش از نقطه شکست (breaking point) سنگ پمپاژ می شود. هنگامیکه این سنگ ها دچار شکستگی می شوند، مایع و میلیاردها دانه معلق درآن به درون شکستگی ها هجوم می برند. هنگامیکه پمپ ها خاموش می شوند برخی از دانه های ماسه ها در میان شکستگی ها به دام افتاده و با حائل شدگی بین آنها، شکستگی ها را باز نگه می دارند. این امر به نفت و گاز اجازه می دهد که از واحد سنگی به درون شکستگی و به درون چاه جریان یابند. بزرگی دانه ها در این تصویرنیم میلیمتر می باشد. (تصویر از BanksPhotos, iStockphoto )

ماسه روزن داران- تنگه تورِس

ماسه روزن داران که از جزیره وارابِر در تنگه تورِس (Warraber Island in the Terres Strait: یک پهنه آبی بین استرالیا و گینه نو) بدست آمده است. فُرامینیفرها یا روزنداران (Foraminifera یا forams)، یک دسته از آغازیان آمیبی (amoeboid protists) اند و پوسته ای از جنس کربنات کلسیم را تولید نموده که می توانند پس از مرگ جاندار، مبدل به ذراتی با اندازه ماسه شوند. جایی که آنها فراوانند می توانند یک عامل اصلی شکل دهنده رسوب باشند (تصویر از D.E. Hart )

ماسه ژیپسی- ماسه های سفید، نیومکزیکو

برخی انواع ماسه به شدت نادرند. تصویر فوق تصویری از ماسه ژیپس سِلِنیتی از اثر ملی ماسه های سفید در نیومکزیکو (White Sands National Monument) می باشد. ژیپس به این دلیل که در آب حل می شود به ندرت صورت ماسه یافت می گردد. در اثر ملی ماسه های سفید، آب و هوایی بادی و لم یزرع یک بادی و ذخیره محلی عظیمی از ژیپس، تپه های وسیعی از ماسه ژیپسی سفید را تولید نموده است. (تصویر از Mark A. Wilson)

ماسه مریخی

دانه های ماسه در روی سیاره مریخ. در محیط بسیار قدیمی مریخ، رودها، خطوط ساحلی، مخروط افکنه ها و دیگر محیط های رسوبی ای وجود داشت که در آنها دانه های ماسه ته نشست می گردیدند. امروزه بسیاری از مناطق روی مریخ با تپه های ماسه ای و دیگر رخساره های بادرفتی پوشیده شده است. این سیاره همچنین برونزدهای زیادی از ماسه سنگ در دیواره های دهانه های برخوردی بیشمار خود دارد. قطربزرگترین دانه در بالای این تصویر در حدود ۲ میلیمتر می باشد (تصویر از مریخ نورد کنجکاوی سازمان ناسا)

                                               کنسانتره های ماسه سیاه

هنگامیکه رسوبات جهت استحصال طلا لاوک شویی شده یا فرآوری می گردند، پس از اینکه گِل و دانه های ماسه شسته و از محیط خارج می گردند اغلب تجمعی از ماسه های سیاه رنگی  از کانی های سنگین (مگنتیت، هماتیت، روتیل، ایلمنیت و غیره) باقی می ماند. در این عکس، نمایی از یک تمرکز ماسه سیاه با دانه های متعددی از طلا همراه با لاوک طلاشویی سبز رنگ در پس زمینه دیده می شود (تصویر از Ted Scott )

تپه های ماسه صدفی صورتی در پارک ملی یوتا

عکسی از دانه های ماسه ی تپه های ماسه صدفی صورتی پارک ملی ایالت یوتا. اینها دانه های کوارتزی هستند که ازبرونزدی در نزدیکی ماسه سنگ ناواهو (Navajo) دچار فرسایش گردیده و رنگ آنها ناشی از رنگ زدگی آهن (iron staining) می باشد. (تصویر از Mark A. Wilson)

ماسه شعاعیان- دریای وِدِل قطب جنوب

این خرده های با سطح زبر از یک نمونه رسوب دریایی در دریای وِدِل (Weddell Sea) جمع آوری گردیده اند. این اجسام مدور، پوسته های شعاعیان، تک یاختگان آمیبی (amoeboid protoza) در حدود ۰.۱ تا ۰.۲ میلیمتراند که یک پوسته سیلیکایی (دی اکسید سیلیسیم) را تولید می نمایند. آنها می توانند برای تعیین سن زمین شناسی، همبستگی های چینه شناسی (stratigraphic correlations) و ارزیابی آب و هوای عصر باستان مورد استفاده قرار گیرند. (تصویر از Hannes Grobe)

ماسه اووئیدی- ژولتِر کِی باهاما

اووئیدها، ذرات رسوبی گردشده کوچکی هستند که از رسوب کربنات کلسیم هم مرکزی پیرامون یک هسته اصلی شکل می گیرند. هسته اصلی می تواند یک دانه ماسه، یک قطعه شکسته شده از صدف، یک قطعه از مرجان یا دیگر مواد باشد. اووئیدها معمولاً به اندازه ماسه هستند (قطری بین ۰.۱ تا ۲ میلیمتر). وقتی آنها در تعداد بسیار زیادی انباشته شده و در اثر سنگ شدگی تبدیل به سنگ می گردند، آن سنگ تحت عنوان سنگ آهک اوولیتی یا تنها با نام “اوولیت” شناخته می شود. در مکان هایی استثنایی اووئیدها می توانند حاوی اکسید آهن یا مواد فسفاته باشند. (تصویر از Mark A. Wilson )

ساحل پیسمو کالیفرنیا

عکسی از یک نمونه ماسه که از ساحل پیسمو کالیفرنیا (Pismo Beach, California) جمع آوری گردیده است. این ماسه حاوی دانه های گوناگونی مانند: کوارتز، چرت، سنگ های آذرین، فلدسپار و تکه های صدف ها می باشد. تصویر فوق منطقه ای به بزرگی تقریباً ۳ میلیمتر را نشان می دهد. (تصویر از Mark A. Wilson )

ماسه صدفی- آروبا

ماسه مرجانی در سواحل محیط های گرمسیری یعنی جاهایی که ریف های مرجانی (تشکیلات مرجانی) دور از ساحل، منبع فراوانی از مواد اسکلتی به اندازه ماسه فراهم می آورند، یافت می گردد. همچنین منبع محلی مواد آواری از زمین مشتق شده (terrestrial-derived) باید به اندازه ای کم باشد که بر فراوانی مرجان غالب نگردد.  اگرچه نام “ماسه صدفی” ممکن است بصورت محلی مورد استفاده قرار گیرد، اما در برخی از این ماسه ها فراوانی قطعات شکسته صدف ها و دیگر مواد، بیشتر از مرجان ها می باشد. (تصویر از Mark A. Wilson)

گویچه هایی از ماه- محل فرود آپولو ۱۷

عکسی از گویچه های شیشه ای با اندازه ماسه (sand-size) که بوسیله فضانوردان آپولو ۱۷ از کره ماه جمع آوری و به زمین آورده شده است. گویچه های مشابه ای در بسیاری مناطق دیگر از کره ماه یافت شده اند. با اینکه قطعیتی در خصوص منشاء آنها وجود ندارد اما محققان عقیده دارند که منشاء آنها باید مرتبط با برخوردهای شهاب سنگی یا فعالیت های اتشفشانی باشد. این دانه ها قطری بین ۰.۱۵ تا ۰.۲۵ میلیمتر دارند. (تصویر از NASA)

ماسه قیری – سازند مونته ری ایالت کالیفرنیا

“ماسه های قیری” رسوبات یا سنگ هایی رسوبی ای اند که از ماسه، کانی های رسی، آب و بیتومن تشکیل یافته اند. بیتومِن (Bitumen) یک نفت بسیار سنگین یا قیری با دمای ذوب پائین می باشد. بیتومِن عموماً حدود ۵ تا ۱۵ درصد این نهشته را تشکیل می دهد. هنگامیکه در مقادیری به حد کافی بزرگ وجود داشته باشد می توان آنرا از سنگ جدا نموده و به شکل محصولات نفتی مورد پالایش قرار داد. (تصویر از James St. John)

source:http://lahijanarshadzamin.blogfa.com/

دیدگاهتان را ثبت کنید

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شدعلامتدارها لازمند *

*

bigtheme