تیلاپیا

تیلاپیا (به انگلیسی: Tilapia) نوعی ماهی است. جنس تیلاپیا از اعضای خانواده سیکلید و از راسته سوف‌ماهیان است که داری بدنی مستطیلی شکل با فلس‌های ریز هستند. باله پشتی بلندی با ۲۳ تا ۳۱ خار و شعاع دارند. بینی آنها دارای یک سوراخ در هر دو طرف است.

جنس تیلاپیا دارای دو زیر جنس است که تفاوت اساسی آنها در روش تولید مثلشان است.

 

زیستگاه

زیستگاه اصلی این ماهی شرق آفریقا به ویژه کنیا است. ژاپنی‌ها به عنوان ماهی خوراکی تیلاپیا را از مالزی به کشور خود بردند و به عنوان گونه پرورشی معرفی کردند. امروزه تیلاپیا در ژاپن، روسیه، هند و بخش‌هایی از آمریکا و اروپا پرورش داده می‌شود. سازمان شیلات قصد پرورش این ماهی در مناطق کویری ایران را دارد

تغذیه

بیشتر تیلاپیاها میکروفیت خوار هستند اما تعدادی از آنها گیاهان عالی‌تر را ترجیح می‌دهند و در محل‌هایی که دیگر گونه‌های پرورشی از پلانکتون‌ها تغذیه می‌کنند از گیاهان عالی استفاده می‌کنند. گونه‌هایی که خارهای آبششی کوتاه تر و زمخت تری دارند از ذرات غذایی بزرگتر تغذیه می‌کند.

شرایط فیزکو شیمیایی

ماهی تیلاپیا یوری هالین است و می‌تواند در آب دریا نیز زندگی کند. اکثر گونه‌های آن در آّبهای لب شور یافت می‌شوند اما برخی از گونه‌ها در آب دریا هم تخم ریزی می‌کنند. آنها کمتر حالت تهاجمی دارند و اگر گاهی از آنها این رفتار دیده شود بدلیل عوامل جنسی، دما و تراکم جمعیت می‌باشد. محدوده دمای بهینه رشد آنها ۲۵ تا ۳۰ درجه سانتی گراد است و در این دماها تخم ریزی می‌کنند. حد کشنده دمایی آنها ۹ تا ۱۳ درجه سانتی گراد است.

تولید مثل

برای انجام تخمریزی نیاز به ۲۵ تا ۳۰ عدد ماهی ماده و حدود ۱۲ تا ۱۵ نر در هر ۱۰۰۰ متر مربع می‌باشد. لاروها در سن ۲ تا ۳ ماهگی با طولی معادل ۶ تا ۱۰ سانتی‌متر بالغ می‌شوند. در آب و هوای معتدله تولید مثل در حدود ۲ ماه متوقف می‌شود. مولدین تیلاپیا جمعیت خود را تا حد اشباع استخر افزایش می‌دهند. برای جلوگیری از این عمل روش‌های زیر پیشنهاد می‌گردد: کاهش مدت زمان رشد ماهی، استفاده از ماهیان شکارچی و تفکیک مولدین و لاروها.

 

اطلاعات بیشتر

 

تیلاپیا به علت رشد سریع و پرورش ساده و ارزان مورد توجه بسیاری از کشورهای جهان قرار گرفته است. هم اکنون بیش از ۲۷ کشور جهان جنس های مختلف تیلاپیا را پرورش می دهند. تیلاپیا در آبهای شور، لب شور و شیرین پرورش داده می شود و درکشورهای کویت ، امارات ، عمان ، عربستان، فلسطین ، چین ، مصر ، فیلیپین و … بطور گسترده پرورش داده می شود.

بازارپسندی خوبی داشته بخصوص تیلاپیای قرمز که از لحاظ درخشش رنگ پوست بیشتر موردپسند می باشد. همچنین قابلیت پرورش این ماهی در آب شور باعث شده ازطعم بهتری برخوردار شود. هم اکنون امریکا، اروپا و ژاپن مهمترین واردکنندگان تیلاپیای تولید شده در آسیا می باشند.

زادگاه اصلی این ماهی افریقا و شرق مدیترانه می باشد. جنس های (تیلاپیا) ساروترودون، اوروکرومیس بیشتر از لحاظ تجاری اهمیت دارند. همچنین هیبریدهای جنس های مختلف تیلاپیا سازگار با مناطق مختلف پرورش نیز بوجود آورده اند که از لحاظ رشدی یا مقاومت به سرما مناسب می باشد.

 

گونه های مهم پرورش تیلاپیا:

۱- تیلاپیای آبی ( aureus oreodromis) به سرما نسبتاً مقاوم بوده و تحمل شوری بالایی دارد و یوری هالین بوده و نسبت به cage یا استخر و تانک های پرورش سازگاری نشان می دهد.

۲- تیلاپیای نیل(niloticus oreodromis): سریع الرشد بوده. بسیار برای دورگه گیری استفاده می شود. در پهنه وسیعی از آبها دیده می شود.

۳- Vamitilapia: در آبهای لب شور دیده می شود و رشدش نسبتاً کم است.

۴- تیلاپیای قرمز: بیشتر برای زیبایی مورد استفاده قرار می گیرد. رشد سریع دارد و بازارپسندی خوبی دارد.

۵- Oreochromis mossambicus: در آبهای شور رشد می کند.

 

خصوصیات کلی تیلاپیا:

معمولاً نرها یک لانه در کف استخر حفر کرده و پس از جفت یابی و جفت گیری جنس ماده تخم ها را در دهان قرارداده تا عمل انکوباسیون و تفریخ انجام گرددل.لاروها تا زمان جذب کامل کیسه زرده در دهان مادر باقی می مانند.

 

رفتار تغذیه ای:

تیلاپیا یک ماهی همه چیز خوار بوده از سطوح مختلف غذایی استفاده می کنند. بیشتر فیلترفیدر بوده که با پالایش موادغذایی موجود در محیط، موادغذایی خود را تامین می کند آب محیط خود را تمیز و تصفیه می کند بطوریکه در منابع گفته شده بعنوان تصفیه کننده آب فاضلاب ها می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

قابلیت استفاده از فیتوپلانکتون ها، زئوپلانکتون ها، ماکروفیت ها، بی مهرگان آبزی وکفزی ، لارو ماهیان و دتریت ها را دارد. به همین دلیل برای کنترل شکوفایی جلبکی نیز استفاده می شود مخاط آبشش تیلاپیا در گرفتن و استفاده از غذای اطراف ماهی کاربرد فراوانی دارد. جیره غذایی مورد استفاده در پرورش تجاری تیلاپیا، انرژی بالا و پروتئین ۳۰-۱۵٪ می باشد به همین دلیل قیمت غذای مصرفی پایین می باشد. تیلاپیابوسیله پلت های شناور در ستون آب که پروتئین کمی دارد مورد تغذیه قرار می گیرد. ضریب تبدیل غذایی پایین داشته که (۲/۱-۹/۰) ذکر شده است.

 

تحمل ماهی به سرما:

تیلاپیا جزء ماهیان گرمابی می باشد ولی دامنه تحمل به سرمای خوبی داشته بخصوص تیلاپیای آبی مقاومت بیشتری نسبت به سرما داشته ودر دمای ۳۲-۱۶ درجه تحمل و رشد خوبی دارد. ولی گونه موزامبیکوس کمتر تحمل گرما را دارد.

 

تحمل ماهی به شوری:

تیلاپیا جزء ماهیان آب شیرین می باشد ولی تحمل شوری را دارد در شوری ۱۰الی ۱۵ ppt به راحتی رشد می کندppt30 در برخی منابع ذکر کرده اند. در شوری ppt5 تفریخ تخم یاHatching بخوبی صورت نمی گیرد.

 

 روش های پرورش:

این ماهی را هم دراستخرهای خاکی، مخازن فایبرگلاس و درتانک پرورش می دهند. استخرهای خاکی بیشتر در زهکش ها که طول زیاد و عرض کم دارند و غذادهی بصورت دستی به راحتی امکان پذیر است پرورش می دهند و برداشت بصورت تدریجی صورت می گیرد معمولاً بچه ماهیان ۲۰ گرم به بالا برای ذخیره سازی استخرهای خاکی، بازماندگی بیشتری را به همراه دارد و بعد از گذشت ۸-۶ ماه به حدود ۸۰۰-۶۰۰ گرم می رسد.

این ماهی نسبت به اکسیژن کمتر ازppm 5 حساس بوده. PH 5/8-5/5 را تحمل کرده معمولاً برای رشد بهتر و جلوگیری از خطرات زیست محیطی بدلیل قدرت تکثیر بالای این ماهی توصیه می شود از بچه ماهیان عقیم برای پرورش استفاده شود که عقیم کردن بوسیله هورمونهای خوراکی یا تزریقی انجام می شود و یا بصورت شوک های فشاری و دمایی انجام می گیرد.

از پرورش تیلاپیا و میگو به منظورپیشگیری از برخی بیماریها مثل بیماری ویروسی WSSW با لکه سفید ویروسی میگو نیز استفاده می شود.
قابلیت تولید مثل :
هر ماهی ماده تیلاپیا (از مهمترین ماهیان آب شیرین پرورشی در دنیا) در یک سال در طول ۳ ماه دوره زاد آوری تعداد ۲۰۰۰ بچه ماهی تولید می کند.

مدیریت استخرهای پرورش تیلاپیا

مدیریت استخرهای پرورش تیلاپیا در سیستم سنتی بر پایه استفاده از کودهای آلی و معدنی و در سیستم متراکم بر پایه استفاده از غذای با پروتئین بالا ، هواده و تعویض آب میباشد . یکی از بزرگترین مشکلات ، تولید بیش از حد Fry و فینگرلینگ در پرورش می باشد بطوریکه میتواند بیش از ۷۰% محصول نهایی را شامل شود که خود باعث ایجاد رقابت غذایی بین ماهیان بزرگ و کوچک شده و هم چنین کم کردن درصد ذخیره اولیه و در نهایت پایین آمدن وزن صید انفرادی ( زیر ۴۵۴ گرم یا یک پوند ) می باشد.

 

دو روش در پرورش تیلاپیا

دو روش در پرورش تیلاپیا مرسوم می باشد
۱- پرورش هر دو جنس با هم
۲- پرورش تک جنسی ( جنس نر ) که در کنترل تخم ریزی نا خواسته مهم می باشد . اندازه استخر در اینجا محدودیتی را ایجاد نمی کند اما برای یک مدیریت خوب و کار اقتصادی ، استخرهای کوچک ( ۱ تا ۱۰ آکر ) با عمق کم ( ۶ – ۳ فوت ) پیشنهاد می گردد . در هنگام صید کلی خالی کردن آب استخر لازم می باشد . همچنین وجود حوضچه صید مهم می باشد.
برای از بین بردن Fry و فینگرلینگ ها که امکان آن می رود در مرحله پرورش بعدی وارد شوند ، خشک کردن کف استخر لازم می باشد . انتخاب محل جهت پرورش تیلاپیا بستگی به درجه حرارت دارد . میزان مطلوب درجه حرارت جهت پرورش تیلاپیا ۸۲ تا ۸۶ درجه فارنهایت می باشد . در زیر ۶۸ درجه فارنهایت ، کم شدن رشد و در زیر ۵۰ درجه فارنهایت مرگ اتفاق می افتد . در درجه حرارت زیر ۵۴ درجه فارنهایت تیلاپیا مقاومت خود را نسبت به بیماریها از دست داده و در معرض آلودگی بوسیله باکتریها ، قارچها و انگلها قرار می گیرد. در این ناحیه حرارتی تیلاپیا اغلب در آبهای گرم ، زمستان گذرانی می کند.
به استثناء آبهای گرم معدنی ، در جنوبی ترین قسمت تگزاس و فلوریدا بخصوص در آیداهو تیلاپیا می تواند در طول سال پرورش داده شود . بستگی به منطقه ، در نواحی جنوبی تیلاپیا میتواند از ۵ تا ۱۲ ماه در استخر نگهداری شود.

پرورش تیلاپیا در استخر

بیشتر گونه های مناسب پرورش تیلاپیا در ایالت متحده که دارای انکوباسیون د هانی می باشد عبارتند از : T.hornorum , T.mossambica , T.aurea, Tilapia nilotica و گونه های تخم گذار عبارتند از : T.Zillii , T.rendalli
هم چنین هیبریدهای مختلف بین گونه های دارای انکوباسیون دهانی نیز در این بین مهم می باشد که شامل بیشتر تیلاپیا های نارنجی متمایل به قرمز که هیبرید می باشند . عموما جهت مصرف خوراکی گونه های دارای انکوباسیون دهانی و جهت کنترل علفهای هرز از گونه های تخم گذار استفاده می شود.

 
وضعیت پرورش تیلاپیا در ایران تا سال ۱۳۹۳

در حالی که پرورش، واردات و مصرف ماهی تیلاپیا چند سالی است به موضوع جنجالی و مورد اختلاف سازمان‌های محیط زیست و شیلات تبدیل شده، واردات آن با بیش از ۲۳۵ درصد افزایش طی ۱۰ ماهه امسال به بیش از ۳۷ میلیون دلار رسیده است.
بر اساس آمار گمرک تا پایان دی ماه امسال ۷۲۰۰ تن ماهی تیلاپیای فیله منجمد به ارزش ۳۲ میلیون و ۲۰۰ هزار دلار به کشور وارد شده که از نظر وزنی ۱۷۹.۷۸ درصد و از نظر ارزشی ۲۳۵.۷۲ درصد نسبت به ۱۰ ماهه سال گذشته رشد داشته است.
سال گذشته حدود ۱۲ هزار تن ماهی تیلاپیا به کشور وارد شد و پیش‌بینی می‌شود واردات این ماهی تا پایان امسال به حدود ۲۰ هزار تن برسد.  جالبتر اینکه قیمت تیلاپیای وارداتی نسبت به سال گذشته حدود ۳۰۰۰ تومان افزایش یافته اما واردات آن بیش از سه برابر شده است که نشان می‌دهد این گونه ماهی در سفره‌های ایرانیان جای خود را پیدا کرده است.