مواد تشکیل دهنده خاک‌ها

مواد تشکیل دهنده خاک‌ها

خاک که پدوسفر نامیده می‌شود، می‌تواند به صورت یک مخزن شیمیایی در سطح زمین درنظرگرفته شود که از بر هم کنش‌های چهارمخزن شیمیایی بزرگ تشکیل شده و به وسیله انرژی خورشیدی قدرت لازم را اخذ می‌نماید، خاک از زمانی که زندگی بر روی کره زمین شروع شده از گیاهان و حیوانات حمایت نموده است.

 

خاک از سه حالت فیزیکی ماده یعنی جامد، مایع و گاز تشکیل شده است.
تقریباً نصف حجم خاک بخش جامد، و نصف دیگر از آب و هوا تشکیل شده است. مقدار هوای خاک به مقدار آب بستگی دارد، در مقدار آب بهینه برای رشد اکثر گیاهان، آب و هوا ممکن است هر کدام به ترتیب در حدود ۳۰ و ۲۰ درصد از حجم خاک را اشغال کرده باشند.

 

عملیات خاک ورزی می تواند نسبت آب و گازها در خاک سطحی را تحت تأثیر قرار دهد. درخاک های غرقابی شالیزار، اکسیژن فقط به صورت محلول در آب خاک وجود دارد.
۹۵ درصد یا بیشتر فاز جامد خاک را مواد معدنی و ۵ درصد یا کمتر را مواد آلی تشکیل می دهد، مع‌ذلک در مناطق معتدل و سردتر جهان موادآلی خاک ممکن است بین ۵ تا ۱۰ درصد یا حتی بیشتر فاز جامد را تشکیل دهد، درحالی که در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری مقدار موادآلی خاک کمتر از ۵ درصد است. بنابراین نسبت موادآلی و معدنی به طور قابل توجهی از خاکی به خاک دیگر متفاوت بوده و به خصوصیات اقلیم منطقه بستگی دارد.
اجزای تشکیل دهنده خاک
اگر کلوخه خاکی را با ذره بین نگاه کنیم، دو بخش کاملاً متمایز در آن می یابیم
الف – بخش جامد
ب – بخش خلل و فرج

 

الف – بخش جامد خاک :
بخش جامد خاک از دو قسمت تشکیل می شود :
۱. مواد معدنی
۲. مواد آلی

 
۱. مواد معدنی :
اکسیژن و سیلیسیم بخش اعظم مواد معدنی خاک را تشکیل می دهند ۹۰ درصد از حجم ذرات خاک از اکسیژن تشکیل شده و اتم اکسیژن به صورت هگزاگونال (هر اتم اکسیژن با ۶ اتم اکسیژن مجاور تماس دارد) دیده می شود.

 

عناصر دیگر مانند Si، Al و Fe حفره های موجود در بین اتم های اکسیژن را پر می کنند. موقعیت این یون ها بستگی به شعاع یونی آن ها و نسبت شعاع یونی این یون ها به اکسیژن دارد که این نسبت عدد کئوردیناسیون را تعیین می کند..

مواد معدنی شامل ذرات ریز و درشت خاک با شکل های مختلف است که از کانی های حاصل از تجزیه سنگ ها تشکیل شده است. این گونه مواد بر اساس اندازه یا قطر به ذرات ریز تقسیم می شوند:
شن:
قطر این ذرت ۲-۰۵/۰ میلی متر می باشد. با ایجاد خلل و فرج جریان هوا و آب را در خاک تسهیل می نمایند.
لای :
قطر این ذرات ۰۵/۰ – ۰۰۲/۰ میلی متر می باشد. این ذرات پودر مانند و نرم هستند و مقدار قابل توجهی آب مورد نیاز گیاه را در خود نگه می دارد.
رس :
قطری کم تر از ۰۰۲/۰ میلی متر دارد. این ذرات به علت ریز بودن بیش از حد با نام کلویید در خاک شناخته می شوند. این ذرات آب و عناصر غذایی مورد نیاز گیاه را درسطح خود نگهداری کرده و به مرور در اختیار گیاه قرار می دهد.

 

۲ – مواد آلی :
در اثر فعالیت انواع جانداران درشت ( کرم ها – موریانه ها و حشرات …) و انواع جانداران ریز ( قارچ ها – باکتری ها – جلبک ها …) مواد آلی درخاک ایجادمی شود. به طور مثال باکتری ها و قارچ ها باعث پوسیدن گیاهان شده و مواد آلی ریزی به نام هوموس (گیاخاک) تولید می کنند.
این مواد ضمن جذب آب و نگهداری مواد غذایی، ذرات معدنی خاک را به هم می چسباند. مواد آلی نیز جزء کلوییدهای خاک محسوب می شوند. مواد آلی خاک تعدادی از خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک را مهار می کند. موادآلی، ظرفیت نگهداری آب خاک را افزایش داده و منبع چند عنصر ضروری مخصوصاً نیتروژن، گوگرد و فسفر برای گیاه هم چنین فراهم کننده انرژی برای میکروارگانیسم های خاک می باشند.

 

ب – بخش خلل و فرج :
به فضاهای خالی بین ذرات جامد خاک، خلل و فرج می گویند. خلل و فرج هوا و آب مورد نیاز ریشه گیاهان را در خود جای می دهند.

 

سه نوع خلل و فرج وجود دارد:
– خلل و فرج درشت :
آب در این خلل و فرج تحت تأثیر نیروی ثقل سریع تخلیه می شود و محل ذخیره هوا محسوب می شود.
– خلل و فرج متوسط :
در انتقال و هدایت آب کارآیی دارند
– خلل و فرج ریز :
محل نگهداری و ذخیره آب است.
– در یک خاک خوب به طور معمول ۵۰ درصد مواد جامد و ۵۰ درصد خلل و فرج وجود دارد. بین حجم هوا و حجم آب یک رابطه دو طرفه وجود دارد. یعنی با افزایش حجم آب از حجم هوا کاسته می شود و برعکس.

 

http://article.tebyan.net

دیدگاهتان را ثبت کنید

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شدعلامتدارها لازمند *

*

bigtheme