دشمنان طبیعی شته ها و امکان مبارزه بیولوژیک

شته و طرز مبارزه با آن
در روند حیات طبیعی کلیه موجودات زنده (از جمله حشرات) مکانیسم کنترل جمعیت به نحوی است که در شرایط عادی، تکثیر غیرعادی و خیلی زیاد غیرممکن می شود. مگر خواسته یا ناخواسته، فاکتورهای تولیدکننده و یا محدودکننده به دلایلی مختل شود.

در مورد آفات ذکر شده در این نشریه نیز وضع چنین است: بسیاری از موجودات مفید برای کنترل حشرات مضر در محیط وجود دارند و در شرایط طبیعی می توانند از شدت خسارتی که در بعضی مواقع تا حد نابودیمحصول پیش می رود جلوگیری کرده و میزان صدمات وارده ازطرف آفت موردنظر را تا مرز هزینه های سم و سمپاشی یا تخریب های حاصله که در اثر سمپاشی به وجود می آید، پایین آورند.
متاسفانه دخالت ناروا و سمپاشی های نامعقول با سمومی که مطلقاً توسط کارشناسان توصیه نمی شود، باعث کاهش جمعیت حشرات مفید در طبیعت شده است و حشرات مضر میدان را برای ایجاد ضایعاتی بس شدید مساعد می یابند.

 
در شرایط خاص حرارتی هر چند ممکن است مبارزه بیولوژیک در مورد برخی از شته ها در فصلی خاص، وقتی جمعیت شته به دلیل محدودیت تعداد پرداتور یا پارازیت ها حالت انفجاری دارد، ممکن نباشد ولی باید توجه داشت نوع و مقدار سم مصرفی، نحوه و زمان مبارزه خیلی مهم بوده و امکان دارد حتی به جای حذف آفت،‌حشرات مفید را منهدم سازد.

 
در مبارزه، توجه به شرایط استقرار بوته ها، و انبوهی مزرعه (به ویژه در مرحله گل و غلاف) روش سمپاشی نواری یا حاشیه ای، امکان مهاجرت و فعالیت حشرات مفید حتی زنبورعسل را از ناحیه سمپاشی شده به نواحی سالم فراهم آورده و اثرات تخریبی محدودی علیه حشرات مفید بااستفاده از سموم مجاز دارد و می تواند دامنه مبارزه را که احتمالاً صددرصد نیست به مرز قابل قبول برساند.

مبارزه بیولوژیک با شته ها

کفشدوزک هفت نقطه ای Coccinella septmpunctata.L
کفشدوزک هفت نقطه ای از فراوان ترین و معروف ترین گونه های حشرات شکارچی است که در تمام نقاط مختلف دنیا در مبارزه بیولوژیک کاربرد فراوانی داشته است.
لارو و حشرات بالغ از انواع شته های آزاد، گالزا و حتی شته های ریشه، شپشک های نباتی، پسپل ها، تخم و لارو جوان سایر حشرات تغذیه می کند، هر کفشدوزک در دوره لاروی، هزار و هر حشره کامل تا ۹۰۰۰ شته را طعمه خود قرار می دهد، حشره بالغ نسبتاً بزرگ و به طور ۸ ـ ۵/۵ میلی متر، محدب، با سرسیاه رنگ که از دو طرفین دو چشم پیشرفتگی پیدا نموده است در حاشیه جلویی سرنوار باریک قرمزرنگی مشاهده می شود، شاخک ها دارای قاعده سیاه و بندهای خرمایی رنگ است.

سینه سیاه رنگ و دارای حاشیه جلویی صاف که از دو طرف چشم ها را می پوشانند. حاشیه عقبی سینه قوسی است. بالپوش ها به رنگ قرمز نارنجی، کاملاً محدب با حاشیه های صاف و انتهای آن گرد است. سپرچه مثلثی و سیاه رنگ می باشد. روی هر بالپوش سه نقطه سیاه رنگ و یک نقطه سیاه رنگ دیگر نیز به صورت مشترک بین دو بالپوش قرار دارد. سطح زیرین بدن و پاها، سیاه و پوشیده از موهای ظریف و سفید رنگ است.

 
تخم ها کشیده، و در ابتدا زرد روشن است که به تدریج نارنجی می شود. طول تخم ۷۳/۰ ـ ۶۷/۰ میلی متر است. لارو به رنگ زرد مایل به قهوه ای تا خاکستری مایل به سیاه، به طول ۱۳ ـ ۱۱ میلی متر و دارای لکه های نارنجی رنگ در امتداد طول بدن می باشند. نیم حلقه های پشتی بدن در ناحیه جانبی دارای برجستگی هایی است که روی آنها موهای کوتاه دیده می شود . شفیره به طول ۷ ـ ۶ میلی متر و از انتهای بدن به برگ متصل می شود.

 
این کفشدوزک به صورت حشره کامل در پناهگاه ها نظیر زیر پوست درختان و شکاف دیواره ها زمستان گذرانی می کند. در بهار هنگامی که دما به ۱۲ ریسد کفشدوزک ها از پناهگاه ها خارج و شروع به تغذیه می نمایند.

زنبور پارازیت شته Aphdius matricariae
جمعیت زیادی از شته ها در محیط های طبیعی و کمتر سمپاشی شده به وسیله این زنبور پارازیته می شوند و در آلودگی های محدود می تواند عامل کنترل آفت و جلوگیری از خسارت باشد. افراد بالغ این زنبور
۲ ـ ۸/۱ میلی متر طول داشته رنگ آنها سیاه براق بدنی کشیده و پاهایی به رنگ روشن دارند. تخمگذاری در داخل بدن شته زنده صورت می گیرد و بعد از تفریخ تخم، نوزارد از بافت درونی بدن شته تغذیه می کند. و پس از تخریب اندام های درونی در همان جا شفیره می شود (۷)
طول دوره لاروی ۹ روز، شفیرگی، ۵ روز و حشره کامل ۱۰ ـ ۷ روز است. تطابق زندگی زنبور با
شته هایی که در زمستان شدیداً فعال هستند در یک دوره خاصل مشکل به نظر می رسد ولی قبل و بعد از دوره سرما، شته های فراوانی توسط این زنبور در توده های طبیعی یا آلوده شده مصنوعی پارازیته
می شوند.

شیر شته Chrsoperla. Spp
گونه های فراوانی از این حشره در کنترل شته ها و تریپس ها موثر هستند. بسیاری زا این حشرات قابلیت پرورش مصنوعی و رهاسازی را دارا می باشند حشره بالغ و لارو این بالتوری از شته ها تغذیه می کنند. تخم های ساقه دار و منحصر بفرد آن معرف حضور این حشره مفید در مزرعه ها ست.
استقرار با نسبت یک به ده بالتوری به شته باعث کنترل کامل آفت می شود. در مناطق سرد و معتدل سرد به دلیل شدت فعالیت این بالتوری در ابتدای شروع فعالیت شته ها (شهریور و مهرماه) و (فروردین و اردیبهشت ماه) می توان برکارایی آن در کنترل آفت تاکید کرد.

پشه شکاری و گالزا Aphidoletes ophidilimyza
ظاهر این حشره مفید تفاوت قابل ملاحظه ای با پشه های معمولی ندارد رنگ قهوه ای روشن پاهای بلند کشیده ـ رنگ سیاه سر و شاخک های بلند باعث تمایز این پشه می شود. پشه ماده تخم های خود را در کلنی شته ها قرار می دهد و هر لارو پشه پس از تفریخ تخم در هر هفته می تواند ۵۰ ـ ۲۰ شته را شکار کرده و از آن تغذیه کند. لارو که به رنگ نارنجی روشن است بعد زا تغذیه کافی در خاک تبدیل به شفیره شده بعد از ۱۴ روز شفیرگی در شرایط متعارف نسل جدید آغاز می شود.
مبارزه بیولوژیک یا در مراحل بعدی مبارزی تلفیقی به همراه دیگر روش های مناسب مانند استفاده از رقم های مقاوم (پرزدار کلزا) و رعایت تاریخ کاشت ـ می تواند در امر مبارزه با این آفت خطرناک به جای استفاده از روش های غیراصولی دیگر موثر باشد و دامنه تکثیر آفت را در سال های بعد محدود ساخته با افزایش فعالیت زنبورهای عسل و دیگر حشرات مفید تلقیح کننده که با شدت سمپاشی ها در زمان غنچه و گل از مزرعه کلزا دور شده یا صدمه می بینند، به میزان تولید در هکتار کمک کند. با مشاهده حشرات شکارچی، مبارزه شیمیایی را که توصیه می شود برای جلوگیری از خسارت قبل از کلنیزه شدن باید صورت گیرد می توان به تعویق انداخت ـ چون با حرکت حشرات شکارچی در محیط تعداد محدود شته ها می تواند کنترل شود.