گل انگیزی
پسته گیاهی دو پایه است و گلهای نر و ماده آن به طور مجزا بر روی درختان ظاهر می شوند . گل آذین آن خوشه مرکب بوده و به صورت جانبی بر روی شاخه های یکساله ظاهر می شود
اختصاصی شدن و انگیزش گل ، در سال قبل از گلدهی و بر روی شاخه های ظهور یافته فصل جاری انجام می شود .
جوانه های گل بزرگتر از جوانه های رویشی و نوک آنها دارای تحدب بیشتری است که این اختلاف در فصل زمستان قابل تشخیص می باشد.
گلدهی و گرده افشانی
گلهای ماده و نر بصورت خوشه و بدون گلبرگ هستند. هر خوشه گل دارای یکصد تا چند صد عدد گل منفرد بوده که تعداد آنها در خوشه های گل نر بیشتر می باشد . بعد از طی مراحل توسعه و تکامل جوانه های گل در طول فصل رشد و زمستان ، با ایجاد شرایط محیطی مساعد ، گلدهی درختان نر و ماده در فروردین ماه انجام می شود . گلهای نر و ماده پسته معمولاً زودتر و یا همزمان با بازشدن برگها باز میشوند.
در یک رقم خاص، گلهای نر زودتر از گلهای ماده همان رقم به مرحله شکوفائی میرسند و گرده آزاد میکنند.
دوره پذیرابودن دانه گرده توسط گلهای ماده معمولا سه روز طول میکشد. گلهای ماده، وقتی که از سبز کمرنگ به قرمز کمرنگ ویا صورتی تبدیل شود، قدرت پذیرایی دانه گرده را ندارند. زمانیکه گلهای نر به رنگ زرد تغییر رنگ دهند، موقع آزادسازی دانهگرده فرا رسیده است.
تعداد روزها از زمان شروع گلدهی تا پایان گلدهی به عنوان طول دورهگلدهی در نظر گرفته میشود. عوامل نامساعد در این دوره، منجر به بیشترین خسارت به گلها و گردهافشانی و تشکیل میوه میشود.
زمان گلدهی در ارقام مختلف پسته متفاوت است. ارقامی همانند کله قوچی ، ممتاز، سفید پسته نوق و احمدآقایی «زودگل» بوده و بیشتر در معرض سرمازدگی و بارندگیهای بهاره قرار میگیرند. ارقام اوحدی و بادامی زرند جزء ارقام «متوسط گل» بوده و در اثر سرمازدگی و بارندگیهای بهاره خسارت کمتری نسبت به ارقام زودگل میبیند. معمولا بیشترین تراکم گرده در باغ در زمان گلدهیِ ارقام «متوسط گل» وجود دارد، بنابراین ارقام «متوسط گل» از نظر فراهمبودن گرده در زمان گلدهی در بهترین شرایط در مناطق پستهکاری ایران قرار دارند. ارقام «دیرگل» همانند رقم اکبری، شاه پسند و خنجری دامغان ، معمولا کمترین خسارت را در اثر سرما و بارندگیهای بهاره دریافت میکنند. ولی به دلیل کاهش تراکم گرده درباغ در زمان گلدهی، این ارقام با مشکل کمبود گرده برای گردهافشانی و تشکیل میوه مواجه میشوند.
گلهای ماده بدلیل نداشتن شهد، جذابیتی برای حشرات ندارند.گردهافشانی در پسته از طریق باد انجام میشود و سایرعوامل نقشی در گرده افشانی ندارند. زنبورعسل برای جمعآوری گرده، گلهای نر را لمس میکند، ولی در گردهافشانی نقش ندارد. برخی از مهمترین عوامل موثر برگردهافشانی بشرح زیر است:
۱- دما
بهترین دما برای گردهافشانی ۱۵ تا ۲۲درجه سانتیگراد است. دماهای زیر ۴درجه سانتیگراد احتمال سرما زدگی را افزایش میدهند. دماهای بالاتر از ۳۲ درجه سانتیگراد در زمان گردهافشانی زیانآور بوده و باعث از بین رفتن مادگی میشوند.
۲- رطوبت:
رطوبت بالا و بارندگی و هرنوع عاملی که باعث افزایش رطوبت نسبی محیط شود، از پراکنش مناسب دانه گرده جلوگیری میکند. هرگونه بارندگی، محلولپاشی و سمپاشی در طرف صبح، بیشترین خسارت را به گردهافشانی و تشکیل میوه وارد میکند.
۳- باد
باد تنها عامل پراکنش دانهگرده در باغ پسته میباشد. بنابراین وزش باد در زمان گردهافشانی ضروری است.
وزش باد شدید باعث از دسترس خارج شدن سریع دانههای گرده از باغ شده و طول دوره گلدهی را، هم در درختاننر، هم در درختان ماده، کاهش میدهد. طوفانهای همراه با گردو خاک باعث پوشیده شدن سطح کلاله شده و قدرت چسبندگی آن را بشدت کم میکنند.
تشکیل میوه
پس از شکوفایی گلهای ماده ، دوره پذیرش کلاله هر گل ۳-۲ روز و برای هر درخت حدود ۱۰-۵ روز می باشد . در این مرحله کلاله به رنگ سبز روشن می باشد و سطح آن دارای برجستگی ها و ماده چسبناکی میباشد که در جذب دانه گرده نقش مثبتی دارد . درصد گلهایی که به میوه تبدیل می شوند از سالی به سال دیگر فرق می کند و حدود ۱۰% می باشند .
گلهای گرده افشانی نشده ظرف ۴-۳ هفته پس از مرحله شکوفایی کامل ( تمام گل ) ریزش می نمایند .
رشد و نمو میوه
پس از تکمیل میوه ، جنین رشدی نداشته و فقط دیواره تخمدان که پوست میوه را تشکیل می دهد ، به سرعت رشد و نمو می کند . رشد و نمو دیواره ادامه یافته تا اینکه میوه به اندازه نهایی خود ( حدود اواخر خرداد ماه) برسد .
پس از تکمیل رشد غشاء خارجی میوه، رشد جنین در قسمت درونی آن شروع شده و تا اواخر مرداد ماه ادامه می یابد . پس از تکمیل رشد مغز میوه ، مقداری افزایش در اندازه نهایی آن ایجاد شده و میوه کاملاً می رسد .
ریزش جوانه های گل
به دلیل وجود رقابت بین جوانه های گل و میوه های در حال نمو، درصد زیادی از جوانه های گل ریزش می نمایند . میزان ریزش با توجه به میزان محصول ، نوع رقم ، نوع پایه و وضعیت تغذیه آنها متفاوت بوده ولی بیشترین مقدار ریزش در سال پر محصول می باشد . ریزش جوانه های گل باعث عدم تولید محصول در سال آینده می شود . ریزش می تواند از تیرماه تا اسفند ماه ادامه یابد و در نهایت تنها ۷-۵ درصد از جوانه های گل باقی می مانند .
کاهش سطح برگ و افزایش تعداد میوه در هر شاخه باعث افزایش میزان ریزش جوانه های گل می شود .
سال آوری
عدم تولید محصول یکنواخت و مساوی درسالیان متوالی را سال آوری می گویند . در درختان پسته وجود محصول زیاد در یک سال باعث ریزش جوانه های گل می شود ، بطوریکه هر ساله جوانه های گل فراوانی تشکیل شده ولی به دلیل وجود محصول سنگین و ایجاد رقابت در جذب مواد غذایی و قندی بین جوانه های گل و میوه های در حال نمو ، درصد زیادی از جوانه های گل ریزش می نمایند و بدین طریق با تاثیر در میزان محصول تولید شده ، سال آوری ایجاد می گردد .
غالبیت انتهایی
وجود غالبیت انتهایی در پسته باعث رشد رویشی بیش از حد جوانه انتهایی و جلوگیری از رشد جوانه های جانبی می گردد . عدم رشد جوانه های جانبی باعث کاهش سطح میوه دهی و کاهش تولید محصول می شود . در این شرایط تنها ۳-۲ جوانه رشد در سال به جوانه گل تبدیل شده و بقیه به صورت رویشی و رکود باقی می مانند .
پوکی
تولید میوه های فاقد مغز که در اثر عدم انجام گرده افشانی یا در اثر سقط جنین ایجاد می شوند را پوکی می نامند . تولید میوه های پوک یکی از خصوصیات گونه های مختلف پسته می باشد . میزان پوکی برحسب نوع رقم ، نوع پایه ، نوع گرده ، سال آوری و شرایط تغذیه ای متغیر می باشد . رشد میوه های پوک همانند میوه های مغز دار می باشد ولی در مرحله ۳ (مغز بستن ) هیچ گونه رشدی وجود ندارد .
نیاز سرمایی
درختان پسته همانند سایر درختان میوه مناطق معتدله در چرخه رشد سالیانه خود به یک دوره سرما نیاز دارند تا رشد و شکوفایی طبیعی جوانهها اتفاق افتد. نیاز در گونهها و حتی ارقام مختلف متفاوت است و در صورت عدم تأمین به موقع آن، شکفتن جوانهها با تأخیر مواجه شده و تولید گرده در بیشتر گل آذینها بشدت پایین میآید. همچنین اکثر گلآذینها ممکن است عقیم شده و ریزش کنند. جوانههای گل ماده نیز از نظر ظاهری ضعیف و پایداری آنها روی شاخه میشود و حتی اگر با گرده مناسب نیز تلقیح شوند ریزش کرده و تشکیل میوه و عملکرد بشدت کم خواهد شد.
به طور خلاصه عدم تأمین نیازسرمایی در پسته میتواند این آثار را داشته باشد:
کاهش رشدمیانگرهای،کاهش تعداد برگچه و کاهش سطح برگ،کاهش تولید گرده،ریزش زیاد جوانهها، تأخیر در گلدهی و برگدهی و تشکیل میوه کم حتی در سال پرمحصول.
واریتههای مختلف پسته همانند سایر درختان خزاندار برای توسعه و تکمیل رشد جوانهها احتیاج به سرمای معینی به میزان۶۰۰ تا ۱۲۰۰ ساعت با دمای کمتر از cْ ۷ در طول دوره خواب زمستانی دارد. میزان نیاز سرمایی در ارقام مختلف پسته متفاوت است. با بررسی آمار هواشناسی در دوره رکود گیاه، چنانچه نیاز سرمایی رقم مورد نظر تامین نشده باشد، باید در ماههای بهمن و اسفند نسبت به محلول پاشی درختان با استفاده از روغنهای معدنی یا سایر مواد قابل توصیه اقدام کرد.
بر اساس مطالعات انجام یافته، بهترین تیمار برای شکستن رکود و غلبه بر کمبود نیاز سرمایی درختان پسته، روغن «ولک» ۴درصد است. لازم است محلولپاشی با غلظت ۳۰ در هزار صورت گیرد. این روغن باید از شرکتها و فروشندگان معتبر تهیه شود. روغن ولک را بایدکاملاً با آب مخلوط کرد و آنگاه درختان را با این مخلوط شستوشوی کامل داد. بهترین زمان روغنپاشی از۱۰ تا ۲۵ بهمن ماه است. البته با توجه به اینکه روغن «ولک» یک روغن شیمیایی و نفتی است باید به آثار منفی جانبی آن توجه داشت و از استفاده بیش از مقادیر توصیه شده اجتناب کرد.
زودخندانی
در برخی از شرایط قبل از رسیدن میوه ، زمانیکه پوست رویی محکم به پوست استخوانی چسبیده ، پوست رویی همراه با پوست استخوانی و در طول شکاف خندانی باز می شود . اینگونه پسته ها اصطلاحاً زود خندان نامیده می شوند . شکاف ایجاد شده در پوست سبز رویی ، محلی برای ورود اسپور قارچها و حشرات حامل اسپور قارچ می باشد . اسپور قارچهای وارد شده در شرایط مساعد رشد قرار گرفته و تولید زهرابه آفلاتوکسین را می نمایند .
رشد ریشه ها
ریشهزائی درخت پسته به صورت محوری و عمودی است و تا عمق بیش از دومتر داخل خاک فرو میرود. سیستمِ ریشهزائیِ عمقی ، درخت را قادر میسازد تا به اعماق خاک نفوذ و از آب و مواد موجود در آن به خوبی تغذیه کند. از این رو درختان پسته قابلیت سازش با دورههای طولانی خشکسالی را دارند.
بطور کلی سیستمهای ریشه درختان میوه، دائما به تشکیل ریشههای جدید برای ایجاد تعادل با نیاز اندامهای هوایی به آب و غذا ، احتیاج دارند. بنابراین، داشتن رشد جدید ریشه در پاییز به منظور ایجاد محل ذخیره بیشتر موادغذایی و استفاده از آن جهت رشد بهاره حائز اهمیت است. ریشهها حساستر از قسمت هوایی نسبت به تغییرات دما میباشند. دمای مطلوب برای رشد ریشهها بین ۲۰ تا ۲۵ سانتیگراد است. در دمای بیش از ۳۵درجه سانتیگراد تشکیل ریشههای جدید متوقف میشود. تعداد ریشههای فعال در ۳۰ سانتیمتری سطح خاک به علت دمای بالا محدود میشود . احتمال یخزدن ریشه در خاکهای با بافت سبک و خشک بیشتر از خاکهای با بافت سنگین و مرطوب است. حساسیت به دمای پایین با افزایش عمق ریشه بیشتر میشود. هرچه ریشهها از طوقه درخت فاصله بیشتری داشته باشند، این حساسیت افزایش مییابد. خسارت یخبندان بیشتر به ریشههای سطحی محدود میشود.
برخلاف طول دوره رشد ۵/۲ ماهه دراندامهای هوایی، رشد ریشهها در یک دوره ۹ ماهه صورت میگیرد. رشد ریشهها معمولا قبل از بیدارشدن جوانهها و بعد از گرم شدن خاک آغاز میشود. رشدریشهها بیشتر در شبها صورت میگیرد. رشد شدید شاخ و برگ از رشد ریشه جلوگیری میکند. ریشهها دارای دو دوره رشدی متفاوت هستند :
اولین دوره در اوایل بهار، درست در زمان متورم شدن جوانهها، شروع و در نزدیکی زمان گلدهی، به حداکثر میزان خود میرسد. رشداولیه ریشه با استفاده از کربوهیدراتها و عناصر ذخیره شده از سال قبل صورت میگیرد. ریشهها بلافاصله جذب آب و عناصرغذایی را آغاز میکنند تا بتوانند منابعغذایی مورد نیاز برای شروع رشد سایر اندامها را فراهم سازند. در اوائل تابستان رشد ریشه با سرعت کمی ادامه مییابد.
دوره دوم رشد ریشه در اواخر تابستان شروع میشود و در طول پاییز ادامه مییابد. هم سرعت رشد و هم طول دوره رشد دراواخر تابستان و اوایل پاییز به طور مشخص بیشتر از رشد در دوره اولیه؛ یعنی رشد بهاره است. در طی این مدت کربوهیدراتهای ساخته شده توسط برگها از طریق آوندهای آبکشی به ریشهها انتقال مییابد.
حداکثر فعالیت رشدی ریشهها در پاییز؛ یعنی در زمان برداشت میوه و بعد از آن است. در اوایل بهار، نیاز غذایی درخت به وسیله موادغذایی که در پاییز سال قبل در ریشهها و بافتهای چوبی ذخیره شده، تأمین میشود. رشد ریشه مناسب در فصل پاییز نه تنها سطح جذب مناسب را فراهم میآورد، بلکه نقل و انتقال مواد ذخیره شده برای رشد سریع و قوی را در فصل بهار باعث میشود.
ریشههای افقی پسته تا عمق یک متری خاک وجود دارند و تا دو برابر قطر سایهانداز درخت گسترش مییابند و۷۰ درصد از وزن کل ریشه را به خود اختصاص میدهند. گسترش ریشههای پسته در اثر فشردگی خاک و مجاورت با ریشه سایر درختان محدود میشود. ریشههای عمودی در درختان پسته میتوانند تا عمق ۱۲ متری خاک نفوذ کنند.
عمق نفوذ ریشهها به نوع خاک، نوع رقم و نوع پایه بستگی دارد. پایههای بذری معمولا ریشههای عمودی دارند. ریشههایی که از ساقه منشاء میگیرند (ریشههای نابجا) حالت رشد افقی دارند. رشد ریشههای افقی نسبت به ریشههای عمودی بیشتر است. در صورتیکه فواصل بین درختان کم باشد، رشد عمودی ریشهها بیشتر می شود.
منابع:
http://iranpistachio.org/
– راهنمای پسته – ۱۳۸۱- دفتر خدمات تکنولوژی آموزشی وزارت جهاد کشاورزی- بهمن پناهی ، علی اسماعیل پور ، فرزاد فربود ، منصور موذن پور کرمانی ، حسین فریور مهین
– خبرنامه پسته انجمن پسته ایران- سال سوم شماره های ۴۷ ، ۴۹ و ۵۰
– یکصدوششمین جلسه شورای تحقیقات مؤسسه تحقیقات پسته کشور- مقاله الگوی رشد ریشهها – آقای علی تاج آبادی پور