شرکت پارس عمران شهسوار مجری سیستم های ابیاری تحت فشار در رفسنجان
آب خاکستری به آب‌های مصرف شده در خانه‌ها می‌گویند و از منظر بهداشتی چیزی بین آب تمیز و فاضلاب است
زندگی سبز با آب خاکستری
نخستین بار در سال‌های نوجوانی‌ام بود که با مفهوم سیستم لوله‌کشی دوگانه آب شهری آشنا شدم. برایم بسیار جالب بود و یکی از سوال‌های پایه‌ای آن هنگام مرا جواب داده بود.
این پرسش ساده که چرا باید برای سیفون توالت‌هایمان آب شیرین و بسیار باکیفیت تهران که آن زمان می‌گفتند بهترین آب دنیاست را استفاده کنیم؟ همان موقع‌ها در یکی از مجلات علمی سال‌های دهه ۶۰ شمسی خواندم که در برخی شهر‌های دنیا سیستم دوگانه‌ای برای آب وجود دارد. یکی برای آب شرب و مسائلی که بهداشت سطح بالایی را نیاز دارد و دیگری برای کاربردهایی که به سطح بهداشتی بالایی نیاز ندارد.
این پاسخ خوبی بود برای ذهن من، اما بعدها پرسش‌ها و شناخت بیشتری که نسبت به مسائل اقتصادی کلان و مسائل اجتماعی و… برایم ایجاد شد به من فهماند دوگانه کردن شبکه لوله‌کشی آب شهری چندان هم کار ساده‌ای نیست. پس راه‌حل چیست؟
بی‌شک یکی از راهکارهای این مورد طراحی و اجرای شبکه فاضلاب شهری است. شبکه‌ای که آب‌های مصرف شده خانگی را جمع‌آوری و به مناطقی دیگر هدایت کند تا پس از تصفیه و پاکسازی بتوان دوباره از آن استفاده کرد. این کاری است که در بسیاری از جاهای دنیا با موفقیت در حال اجراست.
در بخشی از تهران و در برخی مناطق و شهرک‌های دیگر در سراسر ایران نیز طرح مشابهی در حال اجراست. البته بی‌گمان می‌دانید که این راه هم راه‌حل چندان آسان و کم‌هزینه‌ای نیست، اما چه می‌شود کرد. آب سالم و شفاف و پاکیزه را که به آب سفید معروف است براحتی طی فعالیت‌های روزانه‌مان به آبی کثیف و تیره و غیربهداشتی یا آب سیاه تبدیل می‌کنیم و باید برای برگرداندن این آب سیاه شده به چرخه مصرف کاری کرد و هزینه‌هایش را هم باید بدهیم، اما آیا واقعا راه‌حل دیگری نداریم؟
امروزه خوشبختانه پاسخ این پرسش نه نیست. بهترین راهکاری که می‌توان برای خانه‌هایمان پیشنهاد بدهیم جدا کردن آب خاکستری از آب سیاه یا همان فاضلاب است.
آب خاکستری نام خوبی است برای برخی از آب مصرف شده در خانه‌ها؛ آبی که به واسطه فعالیت‌های خانگی کدر شده و در ضمن از منظر بهداشتی چیزی بین آب تمیز و فاضلاب است. مثلا آبی که حاصل شستشوی لباس و ظروف و حتی استحمام است یا آب برگشتی از آبیاری گیاهان آپارتمانی که معمولا زیر گلدان‌ها جمع می‌شود، نمونه‌های خوبی از آب خاکستری است.
در حالت عادی تقریبا در تمام خانه‌های ایران این آب را براحتی به آب سیاه تبدیل می‌کنیم وآن را با فاضلاب یکسان می‌پنداریم و دور می‌ریزیم. بیایید ببینیم چگونه می‌توانیم از این آب خاکستری استفاده کنیم.
در استفاده از آب خاکستری مهم‌ترین چیزی که باید به آن توجه کرده و قبول کنیم این است که این آب‌ها با آب سیاه یا فاضلاب‌ها تفاوت دارد. فاضلاب از دیدگاه بهداشتی اصلا در شرایطی نیست که بتوانیم از آن هر نوع استفاده مستقیمی کنیم یا این که آنقدر آلوده شده‌است که نمی‌توان آن را در سیستم‌های معمول خانگی مورد تصفیه قرار داد و دوباره به چرخه استفاده بازگرداند.
نکته دیگری که باید به آن توجه کنیم این است که آب خاکستری هم سطوح متفاوتی دارد. مثلا آب خاکستری حاصل از شستشو را نمی‌توان برای آبیاری درختان و گیاهان مورد استفاده قرار داد، این آب حاوی مقادیر زیادی مواد شیمیایی شوینده‌هاست که باعث خشکی و تخریب گیاهان می‌شود.
از سوی دیگر، آب خاکستری بسیار باکیفیت‌تری وجود دارد که در بسیاری از موارد می‌توان ازآن برای آبیاری گیاهان استفاده کرد. آب باران هم یک آب خاکستری است که فقط باید بتوانیم آن را جمع‌آوری کنیم. در بسیاری از شهر‌های ایران میزان بارندگی آنقدر زیاد است که این طرح را توجیه‌پذیر کند. از سوی دیگر در بازیافت و دوباره استفاده کردن از آب خاکستری به نکته مهمی هم باید توجه کنیم.
این که آیا می‌خواهیم از این آب خاکستری بدون تصفیه استفاده کنیم یا با تصفیه. بهترین گزینه برای هر شهروندی این است که بتواند با کمترین هزینه و بدون احداث بخش‌های تاسیساتی خاص این باز مصرف را به کار ببندد. بنابراین در این مقاله به باز مصرف بدون تصفیه اشاره می‌کنم.
شاید یکی از مهم‌ترین منابع تولید آب خاکستری شستشو باشد. از این آب به هیچ روی نمی‌توان برای مصارف آبیاری و نظایر آن استفاده کرد. از سوی دیگر این آب به هیچ روی نباید دوباره برای مصارف شخصی استفاده شود چون حاوی مقادیر زیاد و خطرناکی از میکروارگانیسم‌هاست، اما بی‌شک شما هم موافقید که ریختن این آب درون مخزن سیفون‌ها هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کند.
وقتی گلدان‌های داخل خانه‌تان را آبیاری می‌کنید حتما به زیرگلدانی‌هایتان دقت کنید. مقدار نه‌چندان کمی از آب گلدان به این ظرف‌ها منتقل می‌شوند و شما مجبورید آن را تخلیه کنید. چرا از این آب دوباره برای آب دادن به یک گلدان دیگر استفاده نمی‌کنید؟
بی‌شک گل‌های گلدانتان از این کار ناراحت نمی‌شوند. آب خاکستری را می‌توان حتی در همان محل تولید شده مورد بازیافت و تصفیه قرار داد بخصوص اگر محل تولید جایی همچون کارخانه باشد. برای این کار واحدهای کوچک و نسبتا ارزان‌قیمتی وجود دارد که با کمی هزینه می‌توان آب خاکستری حاصل از فعالیت‌های روزمره را براحتی بازیافت کرد و در فعالیت‌هایی همچون شستشو و اموری مشابه مورد استفاده قرار داد، اما لطفا زیاده‌روی نکنید و درصدد برنیایید تا از این روش آب قابل شرب به دست آورید.
آب خاکستری جدا از کارکردهایی که برای آن می‌توان برشمرد، مزیت نسبی مهم دیگری هم دارد. این که آن را با هزینه‌هایی به مراتب کمتر می‌توان تصفیه و بازیافت کرد. بنابراین یک راه‌حل هوشمندانه برای جمع‌آوری آب مصرفی در منازل و واحدهای صنعتی این است که آب خاکستری را با آب سیاه (فاضلاب) مخلوط نکنیم، آنها را جداگانه جمع‌آوری کنیم و مورد بازیافت قرار دهیم. با این کار می‌توان مطمئن بود آینده‌ای سبزتر در انتظار ساکنان سیاره زمین خواهد بود.
زمینی که همین الان هم با کمبود آب شیرین روبه‌روست. این آب خاکستری هنوز تا سیاه شدن راه طولانی‌ای در پیش دارد. به همین سادگی آن را از دست ندهیم.
مهم‌ترین منابع آب خاکستری در خانه‌ها
به ترتیب اولویت میزان تولید در یک خانوار ۴ نفره و مدت یک هفته با الگوی مصرف ایران
۱- استحمام (۴۰ درصد)
۲- شستشوی ظروف بدون ماشین ظرفشویی (۲۰ درصد)
۳- شستشوی لباس با ماشین رختشویی (۱۸ درصد)
۴- شستشوی دست، صورت، مسواک زدن و… (۱۲ درصد)
۵- آبیاری گل‌ها و گیاهان آپارتمانی (۱۰ درصد)
توصیه‌هایی برای همین الان
شاید تهیه و راه‌اندازی سیستم‌هایی که آب خاکستری را جمع کرده و مورد استفاده یا بازیافت قرار دهد کار سختی به نظر آید یا پرهزینه باشد و البته به دلیل نو بودن بحث آب خاکستری در ایران ابزارهای آن را پیدا نکنید، اما هیچ یک بهانه خوبی برای عدم توجه به آن نمی‌شود. از همین الان می‌توانید آب خاکستری را در منزل خود جمع کرده و دوباره مصرف کنید:
۱- در گوشه‌ای از خانه یک سطل بگذارید و آب زیرگلدانی‌های خانه را در آن جمع کرده و دوباره برای آبیاری گلدان‌ها از آن استفاده کنید.
۲- وقتی شیر آب را باز می‌کنید تا آب گرم شود (در حمام، دستشویی یا آشپزخانه) آب سرد را بیهوده هدر ندهید. یک سطل زیر شیر آب بگذارید و این آب را جمع کنید تا برای مصارف بعدی از آن استفاده شود.
۳- اگر برخی از لباس‌های کوچک را به شکل دستی می‌شویید، آبِ چرک و شوینده را دور نریزید. می‌توانید از آن برای استفاده در سیفون توالت استفاده کنید.
۴- شیلنگ خروجی ماشین رختشویی‌های غیراتوماتیک ( دستی) را به چاه وصل نکنید. آب خروجی از این ابزار هم آب خاکستری است. از آن برای سیفون می‌توان استفاده کرد.
۵- اگر در منطقه پرباران کشور زندگی می‌کنید انتهای لوله‌های ناودانی را بی‌خیال نشوید. می‌توانید زیر آنها یک سطل خالی قرار دهید و در روزهای بارانی آب مناسب برای آبیاری گیاهانِ آپارتمانی و سیفون‌ها را از این آب به دست آورید، مفت و مجانی.
محمدرضا نوروزی / جام‌جم